ΛΙΓΑ ΠΕΡΙ ΑΝΕΜΟΣΤΡΟΒΙΛΩΝ

ΛΙΓΑ ΠΕΡΙ ΑΝΕΜΟΣΤΡΟΒΙΛΩΝ

Ο ανεμοστρόβιλος ή επίσημα αεροδίνη ή σιφώνας είναι ένα μικρής έκτασης μετεωρολογικό φαινόμενο μικρής χρονικής διάρκειας χαρακτηρίζεται ωστόσο από τους ειδικούς ως ένα από τα πλέον «βίαια» που υπάρχουν. Όπως εξηγεί και το όνομά του πρόκειται για κατακόρυφο ή κεκλιμένο στροβιλισμό του αέρα που διαρκεί από μερικά δευτερόλεπτα μέχρι λίγα λεπτά της ώρας. Στο βόρειο ημισφαίριο συνήθως η φορά του ανεμοστρόβιλου είναι δεξιόστροφη, σε αντίθεση με το νότιο ημισφαίριο όπου η φορά είναι αριστερόστροφη.

Ο ανεμοστρόβιλος δημιουργείται, όπως εξηγεί ο μετεωρολόγος και ερευνητής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, κ. Κώστας Λαγουβάρδος, σε συνθήκες αστάθειας, όταν δηλαδή υπάρχει στην ατμόσφαιρα η τάση να δημιουργούνται έντονα καιρικά φαινόμενα, βροχές, καταιγίδες, χαλάζι. Ο ίδιος σημειώνει ότι δεν είναι απολύτως ξεκαθαρισμένες επιστημονικά οι συνθήκες κάτω από τις οποίες μπορεί να εκδηλωθεί ένας ανεμοστρόβιλος.

Το φαινόμενο αυτό φαίνεται να προκαλείται λόγω του ιξώδους του ατμοσφαιρικού αέρα, ιδιαίτερα όταν θερμές μάζες του υψώνονται με ταχύτητα που υπερβαίνουν κάποιο σχετικό "κρίσιμο όριο", ή όταν συναντιούνται αντίθετα ρεύματα αέρος. Μπορεί επίσης να δημιουργηθεί σε κάποιο αιφνίδιο εμπόδιο κινούμενης μάζας αέρος, όπως συμβαίνει κυρίως σε κορυφές βουνών. Τυχόν συνδυασμός δύο παραπάνω παραγόντων αυξάνει πολύ την ένταση του φαινομένου. Στην αγγλική ορολογία οι ανεμοστρόβιλοι ονομάζονται whirlwinds. Άλλες ονομασίες είναι "δαίμονες κονιορτού" (dustdevils) ή "στήλες άμμου" (sandpillars).

Ο ανεμοστρόβιλος κάνει εμφανή την παρουσία του από τη σκόνη (κονιορτό) που παρασύρεται κατά την ανοδική φορά του. Γενικά η διάμετρος του ανεμοστρόβιλου είναι πολύ μικρή, το πολύ λίγα μέτρα, πλην όμως ο άνεμος που αναπτύσσεται σε αυτόν μπορεί να αποκτήσει ένταση στροβιλιζόμενης θύελλας, ενώ ο κονιορτός που αναρπάζεται από το έδαφος φθάνουν σε μεγάλο ύψος, με συνέπεια την ελάττωση της ορατότητας τοπικά. Πολλές φορές μπορεί να προκληθούν περιορισμένες καταστροφές, κυρίως από αρπαγή και πτώση επικαθήμενων μικρών αντικειμένων.

Στα μεγαλύτερα ύψη η παρουσία ανεμοστρόβιλου γίνεται αντιληπτή από τις απότομες παρενοχλήσεις που προκαλούνται στις πτήσεις των αεροσκαφών που μπορεί να γίνουν επικίνδυνες για μικρά αεροσκάφη όσο η ένταση αυτού είναι μεγαλύτερη, ειδικότερα στις απογειώσεις και τις προσγειώσεις.

Όταν ένας ανεμοστρόβιλος δημιουργηθεί ή περάσει πάνω από μία επιφάνεια νερού, θάλασσα ή λίμνη, αντί για σκόνη υψώνει ελεύθερα σταγονίδια, οπότε και λαμβάνει λευκό ή γκρίζο χρώμα.

Οι περισσότεροι ανεμοστρόβιλοι στη Γη είναι ασθενείς και μικροί σε διαστάσεις, συνήθως με διάμετρο λίγων μέτρων ή ακόμα και μισό έως 1 μέτρο και ύψος μερικά μέτρα, ενώ η μέγιστη ταχύτητα των ανέμων φτάνει κατά μέσο όρο τα 70 χιλιόμετρα/ώρα (45 μίλια/ώρα). Συνήθως διαλύονται σε διάστημα λιγότερο του ενός λεπτού από την δημιουργία τους.

Πολύ σπάνια έχει συμβεί κάποιοι ανεμοστρόβιλοι να ενισχυθούν και να μεγαλώσουν, φτάνοντας σε διάμετρο ακόμα και τα 90 μέτρα (300 πόδια) και σε ύψος πάνω από 1.000 μέτρα, με συνολική διάρκεια ζωής έως και τα 20 λεπτά. Σε τέτοιους ακραίους, έχουν κατά καιρούς συμβεί άνεμοι με ταχύτητες που έφτασαν τα 100 - 120 χιλιόμετρα/ώρα (62 - 75 μίλια/ώρα), προκαλώντας σημαντικές ζημιές ή εξαιρετικά σπάνια ακόμα και θύματα.

Στην Ελλάδα

Ο κ. Μιχάλης Σιούτας, διδάκτωρ μετεωρολογίας στο Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρμογών του ΕΛΓΑ στη Θεσσαλονίκη, περιγράφει το φαινόμενο: «Πρόκειται για μια νεφική στήλη, που αναπτύσσεται σε σχήμα χωνιού ή προβοσκίδας και κρέμεται κάτω από τη βάση ενός καταιγιδοφόρου νέφους. Εκεί που σχηματίζεται δημιουργείται μεγάλη πτώση της ατμοσφαιρικής πίεσης και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πολύ μεγάλη ενίσχυση των ανέμων, που αναπτύσσονται κατακόρυφα και περιστροφικά και μπορεί να ξεπεράσουν τοπικά τα 200 χιλιόμετρα την ώρα».

Όπως εξηγεί ο ίδιος, η διάρκεια των ισχυρότερων ανεμοστρόβιλων που έχουν σημειωθεί στη χώρα μας είναι 8-10 λεπτά, οι καταστροφικές τους συνέπειες δεν οφείλονται ωστόσο στη διάρκειά τους, αλλά στην διαφορά πίεσης που υπάρχει ανάμεσα στο εσωτερικό και την εξωτερική ατμόσφαιρα του σίφωνα.

Ο κ. Σιούτας, ο οποίος συμμετέχει σε διεθνή ερευνητική ομάδα και πραγματοποιεί συστηματική καταγραφή του φαινομένου στη χώρα μας για περισσότερο από δέκα χρόνια, λέει στο «Εθνος»:

«Στη χώρα μας εκδηλώνονται σιφώνες σε όλη την επικράτεια, αλλά κυρίως στις παραλιακές περιοχές, γιατί εκεί υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις».

Σημειώνει ότι ο μόνος τρόπος να αποφεύγει κανείς ένα πιθανό ατύχημα από ανεμοστρόβιλο είναι να μην εκτίθεται σε καταιγίδες, καθώς δεν υπάρχει επί του παρόντος άλλος μηχανισμός πρόγνωσης του σίφωνα.

Ο Τρικαλινός στην καταγωγή επιστήμονας, διδάκτωρ μετεωρολόγος στο Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρμογών του ΕΛΓΑ στο αεροδρόμιο Μακεδονία της Θεσσαλονίκης, με την επιστημονική του έρευνα είναι αυτός που πρώτος μελέτησε συστηματικά και ανέδειξε την ύπαρξη και τα χαρακτηριστικά των φαινομένων αυτών στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα, οι ανεμοστρόβιλοι ή άλλως σίφωνες (σ.σ. ο αέρας δηλαδή που περιστρέφεται με μεγάλη ταχύτητα σ' ένα περίπου κατακόρυφο ή πλάγιο άξονα και συνδέεται με τη βάση ενός νέφους) σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ερευνών του κ. Σιούτα, που έχουν ανακοινωθεί σε συνέδρια και δημοσιεύθηκαν σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά (Atmospheric Research, Weather), ενδέχεται να εμφανισθούν σε όλες σχεδόν τις περιοχές. Ωστόσο, όπως εξηγεί με δηλώσεις του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Σιούτας, με μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζονται στη δυτική Ελλάδα, στα νησιά του Ιονίου, στα παράλια της δυτικής Στερεάς και στη δυτική Πελοπόννησο, ενώ το μέγιστο της συχνότητάς τους εντοπίζεται στη βορειοδυτική Πελοπόννησο.

Όσον αφορά το πότε εμφανίζονται, ο κ. Σιούτας επισημαίνει πως οι ανεμοστρόβιλοι, στην πλειονότητά τους, «περνούν» το καλοκαίρι από τη βόρεια Ελλάδα και το χειμώνα από τη νότια Ελλάδα. Μάλιστα, όπως λέει, αν και στη χώρα μας εμφανίζεται το φαινόμενο σε μικρότερη κλίμακα από ό,τι σε άλλες περιοχές του πλανήτη (σ.σ. η έρευνα του κ. Σιούτα έχει δείξει ότι έχουμε περίπου είκοσι ημέρες ετησίως με φαινόμενα σιφώνων ξηράς και θάλασσας στην Ελλάδα) μπορεί να προκαλέσει ζημιές, ενώ οι κλιματικές αλλαγές ενδέχεται να αυξήσουν το μέγεθος αλλά και τη συχνότητα των φαινομένων. «Οι ανεμοστρόβιλοι που εμφανίζονται στη χώρα μας αν και γενικά είναι μικρότερης κλίμακας από αυτούς που εμφανίζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, ωστόσο είναι επικίνδυνοι, μπορεί να προξενήσουν μεγάλες καταστροφές στην περιοχή που θα πλήξουν, ακόμα και θανάτους. Μπορεί να σπάσουν ή να ξεριζώσουν μεγάλα δένδρα, να σηκώσουν αντικείμενα βάρους ακόμα και μερικών τόνων, να τα απογειώσουν και να τα εκσφενδονίσουν σε απόσταση, να σηκώσουν υπόστεγα και στέγες σπιτιών, και να κατεδαφίσουν τοίχους. Αποτελούν μεγάλο κίνδυνο για την ανθρώπινη ζωή κυρίως λόγω των παρασυρόμενων και εκτοξευόμενων αντικειμένων», εξηγεί ο κ. Σιούτας.

Οι μεγάλοι και ισχυροί ανεμοστρόβιλοι, διευκρινίζει ο ίδιος, εμφανίζονται στη διάρκεια έντονων καταιγίδων και γι' αυτό και συνοδεύουν το ξέσπασμα έντονης βροχόπτωσης ηχαλαζόπτωσης.

Κονιορτοστρόβιλοι και θαλάσσιοι σίφωνες

Η έρευνα του κ. Σιούτα ανέδειξε επίσης και την εμφάνιση ισχυρών κονιορτοστρόβιλων στη χώρα μας, όπως αυτός που καταγράφηκε στην περιοχή της Φλώρινας, στις 16 Μαΐου 2007. Εκτός από τους σίφωνες ξηράς, στις θαλάσσιες περιοχές της χώρας μας εμφανίζονται και θαλάσσιοι σίφωνες. Για τους σίφωνες θάλασσας ή λίμνης ο μετεωρολόγος στο Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρμογών του ΕΛΓΑ στο αεροδρόμιο Μακεδονία της Θεσσαλονίκης επισημαίνει πως πρόκειται για μια περιστρεφόμενη στήλη αέρα που περιέχει αρκετές ποσότητες νερού μαζί με το περιεχόμενό του, που μπορεί να είναι ακόμα και ψάρια, βατράχια, κλπ., τα οποία πέφτουν σε παρακείμενες περιοχές, κι έτσι εξηγείται το φαινόμενο της βροχής ψαριών που έχει παρατηρηθεί σε διάφορες περιοχές της χώρας (Φλώρινα, Κιλκίς, κλπ.).

Για το που εμφανίζονται, ο ίδιος τονίζει: «Σίφωνες θάλασσας εμφανίζονται τόσο στο Ιόνιο όσο και στο Αιγαίο πέλαγος, συχνά μάλιστα παρατηρούνται και οικογένειες σιφώνων. Αρκετά αυξημένη είναι η συχνότητα θαλάσσιων σιφώνων στα βόρεια της Κρήτης, όπου στις 5 Σεπτεμβρίου 2002, φωτογραφήθηκαν 14 σίφωνες σε διάστημα 90 λεπτών». Στο ερώτημα αν προκαλούν ζημιές ή καταστροφές οι θαλάσσιοι σίφωνες, ο κ. Σιούτας επισημαίνει ότι οι σίφωνες θάλασσας αν και δεν είναι τόσο ισχυροί όσο οι σίφωνες ξηράς, ωστόσο είναι κι αυτοί επικίνδυνα φαινόμενα και μπορούν να προξενήσουν μεγάλη ζημιά σε μικρά η μεγαλύτερα σκάφη ή να προκαλέσουν μεγάλες καταστροφές αν βγουν στην ξηρά λόγω των ισχυρών ανέμων σε κτίρια ή να πλήξουν ανθρώπους. Μάλιστα, υπενθυμίζει ότι σίφωνας θάλασσας προκάλεσε το θάνατο 10χρονου αγοριού στην παραλία της Πιερίας, τον Φεβρουάριο του 2004.

Έρευνα για την πρόγνωση των σιφώνων θάλασσας στην ανατολική Μεσόγειο πραγματοποιήθηκε από την ερευνητική ομάδα του κ. Μιχάλη Σιούτα με τους Alexander Keul από την Αυστρία και τον Wade Szilagyi, από τον Καναδά. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτής, επιτεύχθηκε σε υψηλό ποσοστό (94%) η πρόγνωση εμφάνισης των υδροσιφώνων, στις περιοχές του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους, καθώς και της Αδριατικής. Μάλιστα, η ερευνητική ομάδα εξετάζει την εφαρμογή της μεθοδολογίας αυτής και σε άλλες θαλάσσιες περιοχές της Ευρώπης αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα.

Διαφορές από τον σίφωνα (tornado)

Πολλές φορές ο ανεμοστρόβιλος συγχέεται με τον σίφωνα (tornado), αλλά υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές ανάμεσα στα δύο αυτά φαινόμενα:

Ο σίφωνας είναι συνήθως μεγαλύτερης έντασης από τον ανεμοστρόβιλο και πολύ πιο επικίνδυνος. Αντιθέτως, ο ανεμοστρόβιλος πολύ σπάνια προσεγγίζει σε ταχύτητα ανέμων τις χαμηλότερες κατηγορίες έντασης του σίφωνα.

 Πηγές:

https://el.wikipedia.org/wiki/Ανεμοστρόβιλος

https://boraeinai.blogspot.com/2009/03/blog-post_6969.html

Εφημερίδα «Έθνος»