Όλγα Μπακομάρου : Μονή Καισαριανής

Μονή Καισαριανής

Στον ίσκιο του παλιού καιρού

 

Δένδρα, νερά, ιεροί χώροι. Και πάντοτε, η ίδια αίσθηση μυσταγωγίας και περισυλλογής, από πολύ μακρινούς χρόνους. Σήμερα, το μοναστήρι είναι μνημείο του πολιτισμού μας και σημαντικό τουριστικό κέντρο, στην περιοχή της Αθήνας.

 

τής   Όλγας Μπακομάρου

 

Στους δυτικούς πρόποδες του Υμηττού μέσα σε καταπράσινο δάσος από κυπαρίσσια, πλατάνια, ακακίες, ελιές, πεύκα, βρίσκεται η Μονή της Καισαριανής, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Βαθειά αίσθηση ηρεμίας και γαλήνης τυλίγει τον επισκέπτη, από τη στιγμή που θα φτάσει στο χώρο του μοναστηρίου και στην πλατεία με τη δροσερή βρυσούλα, έξω από τον περίβολο. Μεγάλες πικροδάφνες, με λευκά και ροζ λουλούδια, που μοιάζουν με γαρύφαλλα, ανθισμένες μυρτιές, αρωματίζουν τον αέρα, που φυσάει μέσα στη ζέστη τού καλοκαιριάτικου απομεσήμερου.

 

Ο Λατίνος ποιητής Οβίδιος έχει περιγράψει τη βλάστηση του τοπίου, ενώ ή Ιστορία μας λέει ότι το όνομα της μονής πιθανώς να προέρχεται από το όνομα του ιδρυτή της ή κάποιου μοναχού Καισαρίου. Τα λαξευτά μαρμάρινα κομμάτια από αρχαϊκούς ναούς, εντοιχισμένα τώρα στα ερείπια βυζαντινών μνημείων, μαρτυρούν ότι, από καιρούς πανάρχαιους, ο τόπος αυτός ήταν κέντρο λατρείας. Η πρώτη Εκκλησία της Καισαριανής είναι του πέμπτου αιώνος. Πολύ αργότερα, τον ενδέκατο αιώνα, λίγοι μοναχοί, θέλοντας να προστατευθούν από τους εισβολείς, που λυμαίνονταν τη χώρα και αναζητώντας ησυχία για την πνευματική τους ενατένιση, έχτισαν μοναστήρι, σ' ένα ξάγναντο λόγγο εκεΐ κοντά, ευλογημένο με μια πλούσια βουνίσια πηγή. Ο ναός που διασώζεται είναι μάλλον τού ίδιου αιώνα, άλλα αυτός που λατρεύτηκε από τους Χριστιανούς ήταν ο μικρός ναός της Αναλήψεως, χτισμένος γύρω στα 200 μέτρα νοτιότερα. Εκεί, βρίσκεται και το αγίασμα, μια πηγή μέσα στο ναό, απ' όπου έπιναν νερό οι χιλιάδες προσκυνητές, που έφταναν ως εκεί απ’ όλα τα μέρη της Αττικής, στη γιορτή της Αναλήψεως. Σε μικρή απόσταση, βορειοανατολικά, υπάρχει κι' άλλη πηγή, γνωστή με το όνομα Καλοπούλα.

 

 

Στο Μεσαίωνα, η Καισαριανή είχε αποκτήσει, μεγάλη φήμη, χάρη στους διαπρεπείς ηγουμένους της, καθώς και για τη βιβλιοθήκη της, όπου είχαν περισωθεί πολύτιμα χειρόγραφα, μετά το κλείσιμο του Πανεπιστημίου των Αθηνών, από τον Ιουστινιανό, το 529 μ.Χ. Οι γραφές μας λένε ότι, από τους αρχαιότατους χριστιανικούς χρόνους, η Μονή της Καισαριανής χρησίμευε και ως διδασκαλείο, δίδαξαν μάλιστα εκεί μεγάλοι φιλόσοφοι, όπως ο Γεώργιος Γεμιστός, ο Θεοφάνης Καβαλλάρης και πολλοί λόγιοι καλόγεροι και φωτισμένοι ηγούμενοι.

 

Μετά τη δόξα και την ακμή, που γνώρισε η μονή στο Μεσαίωνα και στους χρόνους που ακολούθησαν, διαλύθηκε, επί της βασιλείας τού Οθωνα και τα κτήματα της περιήλθαν στη κυριότητα του κράτους. Για πολλά χρόνια, ήταν έρημη, εγκαταλειμμένη και ερειπωμένη και χρησίμευε για στάνη στους βοσκούς της περιοχής και τα κοπάδια τους. Ο τελευταίος μοναχός άφησε το μοναστήρι της Καισαριανής στις αρχές του περασμένου αιώνα μας, κι' ήταν σαν να έριχνε ένα ζοφερό πέπλο σιωπής σ' ένα χώρο μαγευτικό, καθαγιασμένο, μυσταγωγικό,, με τους όρθρους, τους εσπερινούς, τις ώρες της περισυλλογής και της γαλήνης των σοφών, που πέρασαν και έζησαν εκεί.

 

Κάποια στιγμή στα μέσα του περασμένου αιώνα η Φιλοδασική Ένωση Αθηνών άρχισε μια εξαίρετη προσπάθεια για την αναμόρφωση και την αναδάσωση της παραμορφωμένης και κατεστραμμένης αυτής περιοχής, που συνεχίζεται ως την δεκαετία του 1980. Οι άνθρωποι της Φιλοδασικής περνούσαν κάτω από τους φρουριακούς τοίχους ή κάθονταν στο προαύλιο του μοναστηριού, για να ξεκουραστούν και να καταστρώσουν τα σχέδια τους. Κι' ήταν φυσικό, να κυρίευση τους ανθρώπους αυτούς το αίσθημα ότι ξαποσταίνουν στον ίσκιο κάποιου παρωχημένου καιρού και να νοιώσουν βαθειά τη νοσταλγική επίκληση του. Έτσι, άρχισε να δημιουργείται, υποσυνείδητα, στη σκέψη τους, το όράμα της αποκαταστάσεως του μοναστηριού της Καισαριανής.

 

Από το 1950, η τότε πρόεδρος της Φιλοδασικής Ενώσεως Αθηνών κ. Κ. Αργυροπούλου, έκρινε ότι αποτελούσε εθνική ανάγκη η διάσωση του ιστορικού μνημείου. Κι' από τότε άρχισε μια εργασία λεπτή και δύσκολη, που κράτησε πολλά χρόνια και έγινε με υποδειγματικό τρόπο, ώστε να μην αλλοιωθεί ούτε στο παραμικρό, ο αρχικός χαρακτήρας του μνημείου. Τόση, μάλιστα, προσοχή δόθηκε- στις λεπτομέρειες, -ώστε τα κεραμίδια που τοποθετήθηκαν, βρέθηκαν, τα περισσότερα, από παλιά κτίσματα.

 

 

Έτσι, ένας τόπος λατρείας από καιρούς μακρινούς, που γνώρισε την ερήμωση της κατοχής και την πλήρη εγκατάλειψη, ξαναβρήκε τον παλαιικό του χαρακτήρα.

Τουριστικό αξιοθέατο, σήμερα, η Μονή της Καισαριανής, με το μικρό, βυζαντινού ρυθμού, ναό της, με τις διασωζόμενες από το δέκατο έκτο αιώνα τοιχογραφίες του, τα κελιά της, το κτίσμα με την κουζίνα, το κελάρι και την τραπεζαρία των καλόγηρων, το μύλο με τις τεράστιες μυλόπετρες που άλεθαν το σιτάρι, τις μικρές θολωτές στοές, την ολοπράσινη πλακόστρωτη αυλή της, τη γεμάτη δέντρα, περικοκλάδες, μολόχες και λουλούδια, κρατάει φυλαγμένη με σεβασμό την ιστορία της. Πολλοί τουρίστες, μαυρισμένοι από τον ήλιο, περιδιαβάζουν εδώ και 'κει, παρατηρούν, ρωτούν, παίρνουν φωτογραφίες, δροσίζονται στην κρυσταλλένια πηγή.

 

 

Καθώς φεύγουμε, αναπνέουμε, για μια ακόμη φορά, το δροσερό μυρωμένο αεράκι κι' έχουμε την αίσθηση, ότι φτάνει ως εμάς γεμάτο από τα μυστικά μιας πανάρχαιας παραδόσεως, που αυτό εδώ το μνημείο μπορεί να τη ζωντανέψει, σε κάθε στιγμή, στη μνήμη και στην καρδιά μας. 

 

Περιοδικό Γυναίκα

 

 

 

Οι τοιχογραφίες 

Η παλαιότερη τοιχογραφία βρισκόταν στην εξωτερική πλευρά του τοίχου του καθολικού ο οποίος βρίσκεται τώρα στο ξωκλήσσι του Αγίου Αντωνίου. Απεικονίζει τη Θεοτόκο, στραμμένη προς τα αριστερά σε στάση προσευχής. Οι σαρωτικές πινελιές δείχνουν προς την «αγροτική» τεχνική του 14ου αιώνα.

Ο ναός και ο νάρθηκας του είναι διακοσμημένοι με τοιχογραφίες, που χρονολογούνται από την Οθωμανική περίοδο. Η εύπορη οικογένεια Μπενιζέλου επιδότησε τις τοιχογραφίες, οι οποίες σχεδιάστηκαν το 1682 από τον Ιωάννη Ύπατο, από την Πελοπόννησο, σύμφωνα με επιγραφή στο δυτικό τοίχο. 

Στο τρούλο απεικονίζεται ο Παντοκράτορας. Στη δίκλιτη ροζέτα, απεικονίζονται: η Ετοιμασία του Θρόνου, η Παρθένος, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, οι άγγελοι και μια σύνθετη τοιχογραφία στην οποία απεικονίζονται οι Τέσσερις Ευαγγελιστές. Στο φεγγίτη του παρεκκλησίου, απεικονίζεται η Πλατυτέρα ενθρονισμένη, με τους αγγέλους στα πλαϊνά της.

Αν και οι τοιχογραφίες ξεχωρίζουν μεταξύ τους από κάποια πρωτοπορία στο σχεδιασμό τους, παρ' αυτά παραμένουν πρωτότυπες για τις τοιχογραφίες του 16ου αιώνα που βρέθηκαν στο Άγιον Όρος. Κατά τον 17ο αιώνα, οι τοιχογραφίες έγιναν πιο ευρέως γνωστές σε τεχνοτροπία και τεχνική.

 

Σημείωση

 

Ο μεγάλος σεισμός του 1981 προκάλεσε σοβαρές καταστροφές σε τμήματα του συγκροτήματος της μονής, και πιο συγκεκριμένα στο λουτρό και τη τραπεζαρία. Έντεκα χρόνια μετά, ο Υπουργός Πολιτισμού, όρισε την Φιλοδασική Ένωση Αθηνών, μία Μη Κυβερνητική Οργάνωση, να διευθύνει την αναστήλωση του λουτρού υπό την επίβλεψη της Πρώτης Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Εφορίας Αρχαιοτήτων. Πριν την ολοκλήρωση της αναστήλωσης, ο σεισμός του 1999 διέκοψε για μια ακόμη φορά τις εργασίες, αυτή τη φορά για πολλά χρόνια.

Ένας επόμενος υπουργός Πολιτισμού υπέγραψε την εκτέλεση μια νέας μελέτης, σχεδιασμένης από τη Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού στην Φιλοδασική με τη προϋπόθεση πως αυτοί θα συνέχιζαν την οικονομική παροχή προς το έργο. Οι εργασίες πάραυτα συνεχίστηκαν, και διακόπηκαν ξανά, αόριστα αυτή τη φορά, για τεχνικούς λόγους που δε σχετίζονταν με τη Φιλοδασική.

kg