Τι μας έμαθε το ηφαίστειο

 (Το Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ βρίσκεται στην Ισλανδία με συντεταγμένες: 63°38′N 19°36′W)

Τι μας έμαθε το ηφαίστειο

Τέτοιες ημέρες σαν σήμερα, στις 20.4.2010, τέλειωνε ένας εφιάλτης που προκάλεσε την παράλυση των αεροπορικών συγκοινωνιών της Ευρώπης και όχι μόνο. Πριν εννιά χρόνια εκρήγνυται το ηφαίστειο Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ - ένα ηφαίστειο στην Ισλανδία -  και η τέφρα του, που εκτινάχτηκε στην ατμόσφαιρα, δημιούργησε ένα τεράστιο οικονομικό και περιβαλλοντολογικό πρόβλημα. Παράλληλα όμως η έκρηξη αυτή ήλθε να μας ταρακουνήσει και να μας διδάξει  και κάποια ουσιώδη που φαίνεται να τα είχαμε ξεχάσει... 

 
 

 

Το Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ (Ισλανδικά: Eyjafjallajökull προφέρεται: [ˈɛɪjaˌfjatlaˌjœːkʏtl̥]) είναι ηφαίστειο της Ισλανδίας, στα νότια του νησιού, 125 χιλιόμετρα ανατολικά της πρωτεύουσας της χώρας Ρέικιαβικ. Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και ο παγετώνας που καλύπτει τον ηφαιστειακό όγκο. Το όνομά του είναι σύνθετο μεταφραζόμενο στην ελληνική ως "νησιωτοπαγετωνοκορφή", (κορυφή νησιωτικού παγετώνα).

 

Ο παγετώνας Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ καλύπτει έκταση 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων και κινείται νότια του ηφαιστείου καταλήγοντας κοντά στις ακτές του Ατλαντικού. Το ηφαίστειο παρουσιάζει συχνή δραστηριότητα από τον 9ο αιώνα, περίοδο της εγκατάστασης των πρώτων κατοίκων στην Ισλανδία, και εξερράγη διαδοχικά τα έτη 902, 1612, 1821 και 1823 και 2010. Η διάμετρος του κρατήρα του είναι 3-4 χιλιόμετρα. Η έκρηξη του Απριλίου 2010 δημιούργησε μεγάλο ηφαιστειακό νέφος που κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, και προκάλεσε διακοπή των αεροπορικών μεταφορών, κυρίως στη βορειοδυτική Ευρώπη.

 

Η ενεργοποιηση του ηφαιστείου άρχισε ν΄ αναφαίνεται από τα τέλη του Δεκεμβρίου του 2009 με μία επαναλαμβανόμενη σειρά μικροσεισμών αύξουσας έντασης. Στις 20 Μαρτίου σημειώθηκε σε αρκετή απόσταση από τον κρατήρα μια πολύ μεγάλη εκτόνωση αερίων η οποία και ενεργοποίησε τις υπηρεσίες ασφαλείας της Χώρας. Στις 27 Μαρτίου η έκρηξη ξεκίνησε με εκτίναξη τεραστίων ποσοτήτων ατμού υγροποιημένου πάγου γεγονός που οδήγησε στην απομάκρυνση των κατοίκων της γύρω περιοχής. Στη συνέχεια μετά τους ατμούς ακολούθησε μικρή ύφεση και στις 14 Απριλίου άρχισε να εκτινάσεται ηφαιστειακή τέφρα σε τεράστιες ποσότητες που κάλυψε τη βόρεια Ευρώπη και έφθασε μέχρι τη Ρωσία. Η δραστηριότητα αυτή του ηφαιστείου συνεχίσθηκε με φθίνουσα όμως πορεία για 6 ημέρες. Μέχρι τις 20 Απριλίου είχε χάσει περίπου το 80% της αρχικής έντασής της.

 

Μέτρα ασφαλείας

Στα έκτακτα μέτρα που έλαβε η Υπηρεσία Eurocontrol των Βρυξελλών της Ε.Ε.*, από τη πρώτη στιγμή της εκτίναξης της ηφαιστειακής τέφρας, ήταν και η διακοπή των αεροπορικών συγκοινωνιών της Ευρώπης, με σταδιακό κλείσιμο των αεροδρομίων, προκειμένου έτσι ν΄ αποφευχθεί αεροπορικό δυστύχημα. Το μέτρο αυτό προκάλεσε το μεγαλύτερο χάος των αεροσυγκοινωνιών στην Ευρώπη από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με συνέπεια να δεχθεί πολλές επικρίσεις ακόμη και ως υπερβολικό.

 

Μεταξύ των κυρίων επικριτών του μέτρου ήταν ο Άγγλος βουλευτής Φίλιπ Μπράντμπερν που το χαρακτήρισε "νωθρή αντίδραση των Βρυξελλών" ταυτίζοντάς την μ΄ εκείνον που σαλιώνει το δάκτυλό του για να βρει τη διεύθυνση του ανέμου, ενώ ο επικεφαλής του Ιδρύματος Σούμαν που εδρεύει στις Βρυξέλλες Ζαν-Ντομινίκ Τζουλιάνι σχολίασε ότι κίνητρο του μέτρου ήταν «περισσότερο ο φόβος και λιγότερο η επιστήμη». Παρά ταύτα ο Γάλλος υπουργός εξωτερικών Μπερνάρ Κουσνέρ μιλώντας σε γαλλικό ραδιοφωνικό σταθμό ομολόγησε ότι «η Ε.Ε. δεν αντέδρασε σωστά και θα πρέπει ν΄ αναπροσαρμόσουμε τις οδηγίες» δικαιολογώντας ότι αυτό συνέβη επειδή δεν υπήρξε ανάλογο περιστατικό στο παρελθόν.

 

(*) Η Υπηρεσία Eurocontol είναι ο Διεθνής Οργανισμός Ασφάλειας Αεροπλοΐας της Ε.Ε. που εδρεύει στις Βρυξέλλες και είναι αρμόδιος του ελέγχου και της επίβλεψης της ασφάλειας όλων των εμπορικών (πολιτικών) πτήσεων που πραγματοποιούνται πάνω, από και πρός τα κράτη μέλη της Ε.Ε., που υπολογίζονται σε περίπου 28.000 πτήσεις το εικοσιτετράωρο.

 

Επιπτώσεις

 

Οικονομικές

 

Σύμφωνα με τα κατ΄ εκτίμηση στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών, η γνωστή ΙΑΤΑ, η έκρηξη του εν λόγω ηφαιστείου, σε συνδυασμό των μέτρων ασφαλείας που λήφθηκαν προκάλεσε τις ακόλουθες επιπτώσεις σε αριθμούς:

 

1,7 δις. δολάρια συνολικό κόστος στις αεροπορικές εταιρείες, όπου μόνο το τριήμερο 17-19 Απριλίου που το πρόβλημα ήταν εντονότερο ήταν της τάξεως των 400 εκατομ. δολ. την ημέρα.

 

Στο ίδιο τριήμερο ακυρώθηκαν περί τις 60.000 πτήσεις.

 

Μείωση του ετήσιου τζίρου της αεροπορικής βιομηχανίας σε ποσοστό 25%

 

Περίπου 3,5 εκατ. επιβάτες ταλαιπωρήθηκαν στο αυτό τριήμερο

 

Το κόστος ακυρώσεων πτήσεων για τις εταιρείες στο ίδιο τριήμερο έφθασε τα 120 εκατομ. δολ.

 

Αντίθετα, με τα μέτρα ασφαλείας, εξοικονομήθηκαν περίπου τα 330 εκατομ. δολάρια από τα καύσιμα των αεροσκαφών που καθηλώθηκαν κατά το ίδιο διάστημα.

 

Τέλος υπολογίσθηκε ότι 150 ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες επηρεάστηκαν από την εν λόγω έκρηξη του Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ.

 

Συνολικά, υπολογίζεται ότι η έκρηξη του ηφαιστείου επηρέασε 105.000 πτήσεις και 7 εκατομμύρια επιβάτες σε πολλές διαφορετικές χώρες για το διάστημα σχεδόν ενός μηνός (21 Μαρτίου με 24 Απριλίου). Αυτή η διαταραχή των εναέριων μεταφορών ήταν μεγαλύτερη από αυτή που προκάλεσαν οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Συνολικά, η έκρηξη του Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ προκάλεσε την απώλεια 5 δισεκατομμυρίων δολλαρίων στο παγκόσμιο ΑΕΠ λόγω της διακοπής των εναερίων μεταφορών, εσόδων από το τουρισμό και μείωση της παραγωγικότητας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις η έκρηξη προκάλεσε απώλεια ασφαλισμένης περιουσίας αξίας 98 εκατομμυρίων δολλαρίων, κατατάσσοντάς της ως την 6η καταστροφικότερη έκρηξη με βάση αυτό το κριτήριο. Οι οικονομικές απώλειες της έκρηξης του Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ σε συνδυασμό με την έκρηξη του Μεράπι προκάλεσαν οικονομικές απώλειες ύψους 6 δις δολλαρίων, περίπου το 25% των συνολικών οικονομικών απωλειών λόγω ηφαιστειακής δραστηριότητας από το 1900.

 

Περιβαλλοντικές

 

Σύμφωνα με εκτίμηση των ειδικών οι επιπτώσεις της έκρηξης αυτής στο περιβάλλον αναμένονται οι ελάχιστες από το γεγονός ότι η έντασή της ήταν σχετικά πολύ μικρή συγκριτικά με εκείνη του Πινατούμπο των Φιλιππίνων που σημειώθηκε το 1991. Η εκτίμηση αυτή βασίσθηκε και στο γεγονός ότι τόσο το σύννεφο της ηφαιστειακής τέφρας δεν έφθασε σε πολύ υψηλά επίπεδα όσο και η περιεκτικότητα αυτών σε θείο ήταν πολύ μικρή. Αντίθετα εκτιμούν ότι περισσότερο ωφέλησε περιβαλλοντικά, τον ευρωπαϊκό χώρο γενικότερα, από την εξοικονόμηση ρύπων, λόγω της πενθήμερης διακοπής των αερομεταφορών και της καθήλωσης των αεροσκαφών, ένεκα των μέτρων ασφαλείας.

 

Τι μας έμαθε το ηφαίστειο

Τρεις έγκριτοι Έλληνες επιστήμονες κάνουν έναν ψύχραιμο απολογισμό του φυσικού φαινομένου που διέλυσε την ψευδαίσθηση της απόλυτης κυριαρχίας του ανθρώπου στον πλανήτη.

 

Γράφουν οι  Μανίνα Ντάνου και ο Ματθαίος Τσιμιτάκης  

 

Οι βεβαιότητες μας έγιναν στάχτη

 

Το πλυντήριο της κυρίας Αγάπης χάλασε. Το πρόβλημα μπορεί να λυθεί μόνο με ανταλλακτικό που θα έρθει από τη Γερμανία - αεροπορικώς. Επί μία εβδομάδα, όμως, τα αεροπλάνα δεν πέταξαν λόγω της τέφρας. Άρα το πλυντήριο έμεινε χαλασμένο. Ένα ηφαίστειο στην άλλη άκρη της Ευρώπης ευθύνεται που η κυρία Αγάπη έπλενε στο χέρι επί δεκαήμερο...

 

Αυτή η μικρή ιστορία περιγράφει το παράδοξο του σημερινού κόσμου, ένα παράδοξο που ένα ηφαίστειο με δυσπρόφερτο όνομα και... λόξιγκα (έτσι περιγράφουν οι επιστήμονες την τάξη μεγέθους της έκρηξης) μας υπενθύμισε. Ο κόσμος έγινε πολύ μικρός. Μια χώρα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά έμοιαζε δίπλα, αφού το ηφαίστειο της επηρέασε την καθημερινότητα μας. Ταυτόχρονα, με την κατάρρευση των αεροπορικών μετακινήσεων, ο κόσμος φάνταζε τεράστιος.

 

Κι αυτό συνεπάγεται πολλά και διαφορετικά, σε έναν κόσμο που έχει χτιστεί πάνω σε ανθρώπινες βεβαιότητες και όχι λαμβάνοντας υπόψη τα φυσικά απρόοπτα. Πάνω από 1,7 δισ. υπολογίζονται οι ζημιές των αεροπορικών εταιρειών που τώρα ζητούν αποζημιώσεις. Χιλιάδες ταξιδιώτες παρέμειναν καθηλωμένοι, οργισμένοι απέναντι στο φυσικό φαινόμενο, μαθημένοι σε μια τάξη πραγμάτων που υποτίθεται πως ελέγχει απόλυτα ο άνθρωπος. Μόνο που δεν είναι ακριβώς έτσι. Όπως έλεγε το σύνθημα « ο πολιπσμός μας τελειώνει όταν κόβεται το ρεύμα», έτσι και ο τρόπος ζωής μας και η παγκόσμια οικονομία παρέλυσαν όταν τα φυσικά φαινόμενα έκαναν με μέτρια ένταση την εμφάνιση τους. Και η ψευδαίσθηση ότι έχουμε τον απόλυτο έλεγχο έγινε στάχτη, «όταν ένα ηφαίστειο... ρεύτηκε», όπως λέει ο κ. Μιχάλης Πετράκης, διευθυντής του Ινστιτούτου Περιβάλλοντος του Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Συναυλίες, συνέδρια, συναντήσεις ακυρώθηκαν. Το ηφαίστειο νίκησε και τον Iron Man, η παγκόσμια πρεμιέρα του οποίου προγραμματιζόταν για το Λονδίνο, αλλά μεταφέρθηκε στο Λος Αντζελες. Η παρουσία ηγετών στην κηδεία του Πολωνού προέδρου ήταν φτωχή, καθώς κατάφεραν να παρευρεθούν μόνο ηγέτες των Βαλκανίων που ταξίδεψαν με τρένα ή οδικώς. Ούτε οι ελεγκτές της Ε.Ε. και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου κατάφεραν να φτάσουν στη χώρα μας και αρκέστηκαν σε τηλεδιάσκεψη. Στη λύση των διαδικτυακών κλήσεων στράφηκε και απλός κόσμος, όπως ένα ζευγάρι που επρόκειτο να παντρευτεί στη Βρετανία, αλλά ξέμεινε στο Ντουμπάι. Η τελετή πραγματοποιήθηκε στο λόμπι ξενοδοχείου και οι καλεσμένοι την παρακολούθησαν από τις οθόνες τους.

 

«Αυτό που δεν έχουμε καταλάβει είναι πως είμαστε απλώς ενοικιαστές ενός διαμερίσματος», λέει ο κ. Πετράκης. «Το διαμέρισμα είναι η Γη και πρέπει να το παραδώσουμε σε άψογη κατάσταση. Και εμείς το μόνο που κάνουμε είναι να ξηλώνουμε τα πατώματα και να καταστρέφουμε τους σοβάδες. Και όταν προκύπτει ένα φυσικό φαινόμενο, ακόμη και ένα σαν αυτό που δεν έχει τραγικές συνέπειες, οργιζόμαστε. Φυσική είναι η αντίδραση του κόσμου που ταλαιπωρείται, όμως δεν συνοδεύεται και από τη σκέψη του πόσο αδύναμοι είμαστε μπροστά στη φύση. Είναι ώρα να διδαχτούμε πως η τεχνολογία δεν μπορεί να μας προστατεύσει. Να ενστερνιστούμε την ιδέα ότι δεν είμαστε μόνοι και απόλυτοι κυρίαρχοι στον πλανήτη. Ακόμη και τώρα προσπαθούμε να επιβληθούμε, αντί να σεβαστούμε και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε. Το φυσικό φαινόμενο όμως δεν μπορεί να κυριαρχηθεί. Αν είμαστε κοντά στην εμφάνιση ενός γιγαντιαίου φυσικού φαινομένου, να είστε σίγουροι ότι ο κόσμος μας θα εξαφανιστεί. Αντί να γκρινιάζουμε, να ευχαριστούμε την τύχη μας για την ηπιότητά του». Μ.ΝΤ.

 

Και όμως, ήταν μια μικρή έκρηξη...

 

Ένας Έλληνας ειδικός εξηγεί γιατί το «ξύπνημα» του ισλανδικού ηφαιστείου τοποθετείται χαμηλά στην κλίμακα της επικινδυνότητας.

Ο Κωνσταντίνος Κυριακόπουλος, διευθυντής του Εργαστηρίου Ορυκτολογίας και Πετρολογίας του τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της μικρής επιστημονικής κοινότητας των Ελλήνων ηφαιστειολόγων, πέρασε πολλά απογεύματα στο γραφείο του, στου Ζωγράφου, μελετώντας τα δεδομένα που δημοσιεύονταν για το Eyjafjallajökull, και ξέρει πως δεν συγκρίνεται με άλλα καταγεγραμμένα συμβάντα. «Στην κλίμακα ηφαιστειακής επικινδυνότητας (που μετράει το είδος της έκρηξης και τις επιπτώσεις στον άνθρωπο και στο περιβάλλον), το συγκεκριμένο συμβάν αξιολογείται ως μκρό ή μεσαίο. Πιθανολογώ ότι θα θεωρηθεί δεύτερης ή τρίτης τάξης στην κλίμακα από το 1 ως το 8. Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης (1600 με 1500 π.Χ.) κατετάσσετο στη βαθμίδα έξι. Επιπλέον, μεγαλύτερη επικινδυνότητα εμφάνισαν το Πινατούμπο το 1991,το Κρακατόα και το Ταμπόρατον 19ο αιώνα και το ηφαίστειο της Αγίας Ελένης μόλις το 1980», εξηγεί:

 

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης προκάλεσε τσουνάμι, που έπνιξε τον μινωικό πολιτισμό, ενώ νέφη στάχτης πυριτίου έφτασαν ως τη Γροιλανδία, Η έκρηξη του Κρακατόα, το 1883, έγινε αισθητή ως την κεντρική Αυστραλία - λέγεται ότι είναι ο πιο δυνατός ήχος που έχει ακουστεί ποτέ. Ακολούθησαν καταστροφικά τσουνάμι, αλλεπάλληλοι ψυχροί ηφαιστειακοί χειμώνες εξαιτίας της στάχτης που εξακολούθησε να εκτοξεύεται και να σκεπάζει τον ουρανό, κρατώντας μακριά το ηλιακό φώς, ενώ ολόκληρες περιοχές ερήμωναν καθώς αποτέθηκε πάνω στα φυτά και εμπόδιζε τη διαπνοή τους. Το Πινατούμπο προκάλεσε μια έκρηξη στις Φιλιππίνες που ισοδυναμούσε με 13.000 ατομικές βόμβες της Χιροσίμας, και το ηφαίστειο της Αγίας Ελένης απελευθέρωσε πυρακτωμένα αέρια σε ύψος 24 χιλιομέτρων. «Μετά την έκρηξη του Πινατούμπο είχαμε ξανά παρατεταμένους ψυχρούς ηφαιστειακούς χειμώνες. Δεν μπορεί να συμβεί το ίδιο τώρα, γιατί είναι μικρές οι εκρήξεις».

 

Αυτό που είναι πάντοτε επικίνδυνο είναι οι αέριες φάσεις μιας ηφαιστειακής έκρηξης. «Τα αέρια που απελευθερώνονται είναι κυρίως διοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου, μονοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, χλώριο, φθόριο σε μικρότερες αναλογίες και υδρατμοί. Παράγοντες που σχετίζονται με την ένταση και την επικινδυνότητα ενός ηφαιστείου, όταν εκρήγνυται, είναι η ιδιαίτερη σύσταση του μάγματος που ανεβαίνει στην επιφάνεια (ιξώδες) και το περιβάλλον στο οποίο συμβαίνει (εναέριο, υδάτινο περιβάλλον ή κάτω από παγετώνα). Το μάγμα ανεβαίνει στην επιφάνεια της γης με θερμοκρασία 1.200 βαθμών. Όταν έρχεται σε επαφή με το παγωμένο νερό, το υλικό θρυμματίζεται, εξαερώνεται λόγω της διαφοράς θερμοκρασίας και φτάνει σε μεγαλύτερο ύψος στην ατμόσφαιρα (νέφη), οπότε έχουμε και τις συνέπειες που βλέπετε», λέει ο καθηγητής και βγάζει μια σακούλα με μαύρη τέφρα σαν αυτή που αιωρούνταν πάνω από την Ευρώπη. Μικροί μαύροι και γυαλιστεροί μυτεροί κόκκοι διοξειδίου του πυριτίου (302) διαμορφώνουν μια άμμο, η οποία, όταν θερμαίνεται ξανά -όπως, για παράδειγμα, στους κινητήρες ενός αεροπλάνου-, μπορεί να προσκολληθεί στα τοιχώματα τους και να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στη λειτουργία τους ή σε άλλα ευαίσθητα όργανα του αεροσκάφους.

 

Ένα φυσικό φαινόμενο που δημιουργεί γη

 

Τα ηφαίστεια, πάντως, δεν έχουν μόνο αρνητικές συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Αντίθετα, μπορούν να θεωρηθούν και «πηγή ζωής». Τα στοιχεία που απελευθερώνονται κάνουν πιο εύφορα τα εδάφη, ενώ η θερμότητα τους είναι εκμεταλλεύσιμη για ενεργειακούς λόγους. Στην κεντρική Ιταλία, στην ηφαιστειογενή περιοχή Larderello, γίνεται εκμετάλλευση της γεωθερμικής ενέργειας και μετατροπή της σε ηλεκτρική ενέργεια, που συμβάλλει στο ενεργειακό δυναμικό της Ιταλίας περίπου κατά 15 - 20 %. Επίσης, ορυκτά που εξορύσσονται με τις εκρήξεις αυτές χρησιμοποιούνται στην κατασκευή υλικών, όπως για παράδειγμα το τσιμέντο. Η έκρηξη του Eyjafjallajökull έβαλε τους Ευρωπαίους, έστω και για λίγο, να ξανασκεφτούν βασικές πτυχές της καθημερινότητας τους. Πλατφόρμες όπως το twitter και το facebook γέμισαν αγγελίες ανθρώπων που έψαχναν συνταξιδιώτες, τα τρένα επανεκτιμήθηκαν ως μέσο μαζικής μεταφοράς, ενώ και η συζήτηση γύρω από το περιβάλλον ανακινήθηκε, έστω προσωρινά. Σύμφωνα με το Νορβηγικό Ηφαιστειολογικό Ινστιτούτο, το Eyjafjallajökull απελευθέρωσε στην ατμόσφαιρα 150.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα, την ώρα που η αεροπορική βιομηχανία θα απελευθέρωνε, αν λειτουργούσε κανονικά, 344.109 τόνους. Μας γλίτωσε, δηλαδή, από 206.000 τόνους. Το σημαντικότερο, όμως, είναι πως πρόκειται για «το μοναδικό φυσικό φαινόμενο που δημιουργεί γη», όπως λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών. 

 

Μ. ΤΣ.   

        

 

Η Γη κρύβει τα μυστικά της...

 

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗ*

 

Αφού προκάλεσε έκπληξη και δέος, η ηφαιστειακή τέφρα εξαφανίζεται αργά αλλά σταθερά από τους ευρωπαϊκούς ουρανούς. Είναι λοιπόν η ώρα, χωρίς τις υπερβολές των πρώτων ημερών, να γίνει ένας σύντομος «απολογισμός» του φαινομένου. Στην επιστημονική αλλά και στην κοινωνική του διάσταση. Ένας παρόμοιος απολογισμός μπορεί να κινηθεί σε τρεις άξονες:

 

Πρώτος άξονας, το απρόβλεπτο των φαινομένων. Παρά την εκπληκτική πρόοδο της επιστήμης, ένας μεγάλος όγκος φαινομένων ξεφεύγει ακόμα από την προβλεπτική της ικανότητα ή και την κατανόηση της. Έτσι, ενώ μπορεί να έχουμε μια αξιόπιστη εκτίμηση του καιρού για τις επόμενες ημέρες, καμία από τις πρόσφατες φυσικές καταστροφές δεν κατέστη δυνατόν να προβλεφθεί: οι μεγάλοι σεισμοί, το τσουνάμι, η ηφαιστειακή έκρηξη. Ενώ λοιπόν το σύμπαν μοιάζει να έχει αποκαλύψει στην επιστήμη τον βαθύτερο εαυτό του, το ίδιο μας το σπίτι, η Γη, κρύβει επίμονα τα μυστικά της. Ίσως η επιστήμη θα έπρεπε να μειώσει λίγο την αλαζονεία της και ο άνθρωπος να μεγαλώσει το σεβασμό του. 

 

Δεύτερος άξονας, μια «καλομαθημένη» κοινωνία. Σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις ακραίων φυσικών φαινομένων, αυτήν τη φορά δεν υπήρξε ούτε ένα ανθρώπινο θύμα. Περίσσεψε, εντούτοις, και πάλι η υπερβολή: οι κραυγές για την αφάνταστη ταλαιπωρία των επιβατών, για την καταστροφή του τουρισμού, για τα δεινά που μας μέλλονται από την έκρηξη του διπλανού ηφαιστείου. Η δυτική κοινωνία είναι δέσμια της καταναλωτικής της ευμάρειας και του εγωκεντρισμού που αυτή δημιουργεί. Μήπως θα έπρεπε να σκέφτεται πιο συχνά ότι ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας δεν γνωρίζει τη λέξη «διακοπές» , γνωρίζει όμως άλλες λέξεις όπως πείνα και εξαθλίωση;

 

Τρίτος άξονας, ένας πλανήτης ζωντανός. Οι αντιδράσεις εστιάστηκαν στην ταλαιπωρία των επιβατών ή στις οικονομικές επιπτώσεις. Τι φτώχεια! Λίγοι αισθάνθηκαν το θαυμασμό απέναντι σε έναν πλανήτη που ακόμα πάλλεται, που κρύβει πάντοτε στα σπλάχνα του δυνάμεις ανεξέλεγκτες και αρχέγονες. Στάθηκε ωστόσο ικανός κάποια στιγμή να γεννήσει το θαύμα που ονομάζεται ζωή. Ο πλανήτης έχει μια ιστορία πέντε δισεκατομμυρίων χρόνων, ενώ η ανθρώπινη παρουσία μετρά λίγα μόνο εκατομμύρια χρόνια. Ήρκεσαν ωστόσο οι τελευταίες δεκαετίες, για να προξενήσει ο άνθρωπος στον πλανήτη τραύματα που φόρτισαν με αβεβαιότητα το μέλλον του. Οι φυσικές καταστροφές είναι μέρος της θαυμαστής ιστορίας του πλανήτη, η ανθρώπινη αφροσύνη εκφράζει τη βία απέναντι τής.

 

* Ομότιμος καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης        

Από τη Σαντορίνη στο Σουσάκι

 

Σε όλο τον κόσμο δραστηριοποιούνται περίπου 500 ενεργά ηφαίστεια, ενώ καθημερινά καταγράφονται από 20 έως 40 περιστατικά μικρής σημασίας, «Ένα ηφαίστειο μπορεί να δραστηριοποιηθεί για διάφορους λόγους. Στον ελλαδικό χώρο, αιτία είναι η υποβύθιση της αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από το Αιγαίο, άρα η σύγκλιση δύο πλακών.

 

Στο Σουσάκι Κορινθίας, μετράμε συστηματικά τα αέρια που απελευθερώνονται, τη διάχυση στην ατμόσφαιρα καθώς και το έδαφος γύρω από το ηφαίστειο. Έπειτα παρακολουθούμε τους σεισμούς στις κατά τόπους περιοχές, τις αλλαγές στο μαγνητικό πεδίο, τα ηφαιστειολογικά δεδομένα και τα πετρώματα. Και βεβαίως, με τους δορυφόρους, βλέπουμε παραμορφώσεις του εδάφους σε μεγάλη κλίμακα. Στη Νίσυρο, για παράδειγμα, έχουμε βρει τέτοιες παραμορφώσεις», εξηγεί ο Κωνστ. Κυριακόπουλος. Η σημερινή γεωδυναμική κατάσταση στην Ελλάδα εκδηλώνεται από την περιοχή Σουσάκι στους Αγίους Θεοδώρους, όπου βρίσκεται ένα ενεργό ηφαίστειο ηλικίας 2,7 εκατομμυρίων ετών, που αναδίδει ατμούς, και περνάει στα Μέθανα με ένα ενεργό ηφαίστειο που εξερράγη τελευταία φορά το 250 π.Χ. 

 

Ηφαίστεια υπάρχουν ακόμη στον Πόρο, στην Αίγινα, τη Μήλο, την Κίμωλο, τη Σαντορίνη, την Κω και τη Νίσυρο. Ως πλέον ενεργά θεωρούνται αυτά της Νισύρου και της Σαντορίνης - ακόμη περισσότερο, όμως, το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο, 5 χλμ. βόρεια της Σαντορίνης, που μπορεί δυνητικά να εκραγεί κάποια στιγμή. Τα ελληνικά ηφαίστεια στο σύνολο τους, πάντως, θεωρούνται, σε αυτήν τη φάση, «χαμηλής επικινδυνότητας». Μ. ΤΣ. ■    

                       

Πηγή

"Κ" της Καθημερινής 5/2010