Ίκαρος το οχυρό του Μ. Αλεξάνδρου στον Περσικό

 Ίκαρος το οχυρό του Μ. Αλεξάνδρου στον Περσικό

Η Ίκαρος είναι αρχαία ελληνική πόλη στη νήσο Φαϊλάκα στον περσικό κόλπο. Διοικητικά ο αρχαιολογικός χώρος και η νήσος ανήκουν στο Κουβέιτ.

Η Ίκαρος κτίστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. από τον ναύαρχο του Μέγα Αλέξανδρου Νέαρχο σαν στρατιωτικό φυλάκιο κατά το πέρασμα του από το νησί στην διάρκεια του πλου προς τα δυτικά. Μετά τον θάνατο του Μέγα Αλέξανδρου η Ίκαρος αποτέλεσε πόλη του βασιλείου των Σελευκίδων. Ο Σέλευκος έκτισε ναό αφιερωμένο στην Άρτεμη με Ιωνικό αλλά και περσικό ρυθμό.

Οι πρώτες ανασκαφές στην αρχαία πόλη ξεκίνησαν το 1957 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Έχει ανασκαφεί ο ναός της Αρτέμιδος και ερείπια κτιρίων. Το σημαντικότερο εύρημα, έως σήμερα, είναι στήλη στα ελληνικά. Σημαντικό επίσης εύρημα είναι ένα πανέρι με υπολείμματα ψαριών, στο ένα μάλιστα έχουν διατηρηθεί τα λέπια.

Οι ανασκαφικές έρευνες στη πόλη έδειξαν ότι ο τρόπος τοιχοποιίας ήταν ο ίδιος με αυτόν της αρχαίας Πέλλας και τα αγγεία που βρέθηκαν είχαν τα ίδια χαρακτηριστικά με αυτά που ανευρίσκονται στην Μακεδονία.

Έλληνες αρχαιολόγοι αποκάλυψαν το 2009 τον θησαυρό που υπάρχει χιλιάδες χρόνια στο νησί Φαϊλάκα κοντά στο δέλτα του ποταμού Τίγρη

Η Αγγελική Κοτταρίδη, αρχαιολόγος - διευθύντρια του Μουσείου της Βεργίνας, δείχνει τις φωτογραφίες των πέντε εβδομάδων που έμεινε η ελληνική αρχαιολογική αποστολή στο νησί Φαϊλάκα -στον μυχό του Περσικού Κόλπου- κοντά στο δέλτα του ποταμού Τίγρη, και συμμερίζεσαι τον ενθουσιασμό της.

Ένα οχυρό στη μέση του πουθενά, 300 περίπου κινητά ευρήματα, άμμος παντού, ολόγυρα θάλασσα, ένα προκάτ σπίτι για τα βράδια Των ανασκαφέων που έμοιαζαν φοιτητικά, το οποίο πέρα από σπίτι τους αποτελούσε και τη μονάδα συντήρησης των αρχαίων που έβρισκαν. Μαζί με τις εικόνες από τα αρχαιολογικά ευρήματα υπάρχουν επίσης εικόνες από εντυπωσιακά ηλιοβασιλέματα, αλλά και μια πρωτόγνωρη ατμόσφαιρα, όταν η κίτρινη σκόνη τύλιγε ασφυκτικά τα πάντα στο πέρασμά της.

Το ταξίδι στο Κουβέιτ ήταν μια απίστευτη εμπειρία για την ελληνική αποστολή. Αρκεί να σκέφτεσαι ότι στον Περσικό Κόλπο υπάρχει ένα νησάκι, το οποίο ο Μ. Αλέξανδρος ονόμασε Ίκαρο. Στην ουσία η Φαϊλάκα ήταν ένα φυλάκιο μήκους περίπου 18 χιλιομέτρων (η αρχαία Ίκαρος), απ’ όπου έβλεπαν τα πλοία όταν περνούσαν από εκεί. Δεν ήταν μεγάλο λιμάνι, μας λέει η Αγγελική Κοτταρίδη - επικεφαλής της τότε αποστολής, η οποία πήγε στο νησί στο πλαίσιο της διμερούς αρχαιολογικής συμφωνίας που υπεγράφη τον Ιούλιο του 2007 ανάμεσα στο υπουργείο Πολιτισμού και το National Council for Culture, Arts and Letters του Κουβέιτ.

Η αρχαία Ίκαρος ιδρύθηκε από τους Σελευκίδες, επιγόνους του Αλεξάνδρου, με κριτήριο τη θέση με τη μεγάλη στρατηγική σημασία αφού ήλεγχε τη θαλασσινή είσοδο της Μεσοποταμίας. Η παρουσία των Ελλήνων είναι εμφανής στο νησί για τουλάχιστον δύο αιώνες. Το φανερώνουν το ελληνιστικό οχυρό, ο ναός, οι βωμοί, οι αρχαίες επιγραφές, τα αγγεία. Και βέβαια η περίφημη στήλη της Ικάρου με την ελληνική μεγάλη επιγραφή με τους 43 στίχους (επιστολή προς τον αξιωματούχο Ανάξαρχο την εποχή της δυναστείας των Σελευκιδών) που υπέστη σοβαρές ζημιές μετά την εισβολή των Ιρακινών. Το 2009 συντηρήθηκε, αποκαταστάθηκε και τοποθετήθηκε έπειτα από 2.000 χρόνια στη βάση της.

Λένε πως στα αρχαία χρόνια το νησί ήταν δασωμένο. Τα προϊόντα της Φαϊλάκα είναι άμμος, άσφαλτος, μαργαριτάρια, ψάρια και πετρέλαιο. Εκατοντάδες είναι τα όστρακα που βρέθηκαν, τα σφονδύλια και ακόμη εντυπωσιακότερα τα ίχνη. Από ένα λεπτοϋφασμένο ύφασμα αλλά και από καμένα καλάθια. Δεν είναι εύκολο να συντηρήσεις τέτοια ευρήματα για να μην τα καταστρέψεις. Όμως η υπομονή και η παρατηρητικότητα των μελών της αποστολής αποκάλυψε τα ίχνη ενός ψαριού από το οποίο διακρίνονται δέρμα και αγκάθια.

Άλλα εντυπωσιακά ευρήματα είναι η αραμαϊκή επιγραφή, τα ποτήρια κρασιού που θυμίζουν έντονα τα μακεδονικά πρότυπά τους, διάφορα αγγεία που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της αρχαίας Ικάρου και σημερινής Φαϊλάκας για να παστώνουν ψάρια, γάστρες, πιατέλες, διάφορα μαργαριτοφόρα αγγεία, ένας κτιστός φούρνος μέσα στον οποίο έψηναν ψωμί σαν αυτό το λαχταριστό που τρώμε από τους Άραβες.

Η ανασκαφική έρευνα του οχυρού έδειξε ότι υπάρχουν πέντε τουλάχιστον και όχι δύο οικοδομικές φάσεις. Η συστηματική μελέτη των λειψάνων των ναών, των βωμών και του οχυρού οδήγησε σε μια νέα πρόταση αναπαράστασης αυτού του ενδιαφέροντος αρχιτεκτονικού συνόλου. Χτισμένο με μέτρα μακεδονικά ακολουθώντας τις αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν στη μακεδονική αυλή των χρόνων του Φιλίππου Β΄ και του Μ. Αλεξάνδρου, το ιερό της Φαϊλάκας αποδεικνύεται πως έχει μεγαλύτερη σημασία από όση μέχρι σήμερα του αποδόθηκε για τη μελέτη και την κατανόηση των ιδεολογικών δομών και των αρχιτεκτονικών μορφών, λένε οι επιστήμονες.

Για να ολοκληρωθεί η έρευνα χρειάζεται χρόνος. «Αναλύοντας το φρούριο, ψάχνοντας καλά τον ναό και βλέποντας τα διάσπαρτα μέλη (έχοντας φυσικά και την εμπειρία του ανακτόρου των Αιγών, στην αρχιτεκτονική του οποίου ασκήθηκα τα τελευταία χρόνια), κατάφερα να αναγνωρίσω το μοντέλο. Τον σχεδιασμό με τις χρυσές τομές, την επανάληψη, τα μακεδονικά μέτρα. Νομίζω πως από το όλο εγχείρημα, αυτό θα μείνει, διότι αποδεικνύει ότι το σύνολο αυτό αντικατοπτρίζει ιδέες πρώιμες ελληνιστικής αρχιτεκτονικής που δεν τις ξέρουμε από αλλού», λέει η Αγγελική Κοτταρίδη.

Επιπλέον από τη Φαϊλάκα πέρασε ο στρατός του Μ. Αλεξάνδρου. «Ο στρατός και η πρώτη φάση των βασιλείων εκεί μεταφέρουν όλη την προβληματική της αρχιτεκτονικής και την ιδεολογική προβληματική η οποία αντικατοπτρίζει μια πολιτική. Αυτό, όταν το ανιχνεύεις τόσο καθαρά και διάφανα, είναι τρομερά ενδιαφέρον», επισημαίνει η Αγγ. Κοτταρίδη μιλώντας για την εμπειρία που έζησε εκείνες τις πέντε εβδομάδες του 2009 μαζί με τους: Π. Χατζηδάκη, Εύα Κοντογουλίδου, Στ. Λιούλια, Ελ. Καβουκοπούλου, Μ. Λαζοπούλου, Δάφνη Μοντεσάντου, Ν. Κωνσταντίνου, Θ. Τηλιόπουλο, Π. Τζιόμπρα, Ν. Κλαδούρη, Αν. Φτάκα, Γ. Κωνσταντινόπουλο, Δ. Ευαγγελόπουλο.

Ένα άλλο σημείο στο οποίο στέκεται είναι το γεγονός ότι ο πρώτος ανασκαφέας που πέρασε από την περιοχή δυσκολεύτηκε να ερμηνεύσει τις περσικές βάσεις στους ιωνικούς κίονες, θεωρώντας ότι είναι σε δεύτερη χρήση. «Αν ήταν έτσι, μειώνει τη σημασία της χρήσης τους. Σαν να βρήκαν δυο παλιές βάσεις, τις βάλανε κι αυτές, όπως γίνεται συχνά στη βυζαντινή αρχιτεκτονική και τα παλιότερα μνημεία. Όμως, μελετώντας πολύ προσεχτικά τις διαστάσεις του ναού διαπίστωσα ότι η πλίνθος στην οποία «πατάει» η βάση είναι ένα πόδι και τρεις παλάμες, περίπου 56 εκατοστά. Το μέτρο, δηλαδή, που επί δέκα μάς δίνει τον σηκό του ναού, τον σηκό του μικρού ναού, τα μεγέθη άλλων κτισμάτων, αποστάσεις κ.λπ. Είναι μια βάση μέτρησης που επί 100 μας δίνει το ίδιο το τείχος. Η πλίνθος δηλαδή είναι αυστηρά μετρημένη, άρα αυτή η βάση είναι πρωταρχικό στοιχείο του ναού. Έτσι, τεκμηρίωσα απόλυτα την άποψη που είχα από την αρχή, ότι δηλαδή η συνύπαρξη της περσικής πλίνθου με το ιωνικό κιονόκρανο είναι προγραμματική δήλωση πολιτικής».

Ας φανταστούμε τι υπήρξε σε αυτό το μικρό νησάκι. Σε έκταση τριών στρεμμάτων υπήρχε ένα οχυρό με ωραία μορφή που εξέφραζε τον ορθό λόγο και τις αναζητήσεις περί αισθητικής αρμονίας, τη χρυσή τομή στην πρόσοψή του. Στο εσωτερικό του περιείχε το ιερό, κεντρικά τον ελληνικό ναό και δίπλα έναν ντόπιου τύπου ναό. Ο Έλληνας δηλώνει την παρουσία του μέσα από ένα κτίσμα καθαρό που εκφράζει τον ορθό λόγο, τα μέτρα, την αισθητική που ήταν το ζήτημα των φιλοσόφων της εποχής. Είναι τα χρόνια που ο Ευκλείδης εφαρμόζει τη χρυσή τομή. Συγχρόνως, συνδέει το κομμάτι «ο βασιλιάς είναι Θεός». Μάλλον ο ναός αυτός είναι του Απόλλωνα και ο διπλανός της Αρτεμης. Οπότε δένουν τον Απόλλωνα με την ντόπια θεά, μέσα στο ιερό, όπως δένουνε και τις μορφές. Έτσι, οι μεν ναυτικοί που περνούσαν έβλεπαν το φρούριο και όσοι σταματούσαν και έμπαιναν μέσα, έβλεπαν και τον ναό. Αυτό λοιπόν είναι μια δήλωση παρουσίας, με συγκεκριμένη μορφή και προθέσεις και μέσα από αυτές έχουμε τη συνύπαρξη των πολιτισμών».

Με πληροφορίες από την Βίκιπαιδεία και από άρθρο της  Γιωτας Συκκα στην Καθημερινή