Art Therapy ή θεραπεία μέσα από την καλλιτεχνία

Πριν μερικές μέρες μιλήσαμε για την φωτοθεραπεία σαν μέσο ενίσχυσης της προσωπικότητας του ατόμου και εξασφάλισης της ψυχικής υγείας του. Σήμερα με την βοήθεια και ενός άρθρου της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ θα μιλήσουμε για την χρήση και των άλλων μορφών τέχνης σαν μέσων θεραπείας.

Ζωγραφική και ψυχοθεραπεία.

Πριν ακόμη αρχίσει να μιλάει ο άνθρωπος ζωγράφισε. Χάραζε σύμβολα στα τοιχώματα των σπηλιών για να ξορκίσει τους φόβους του, να εκδηλώσει τη χαρά του, να πάρει δύναμη.

«Σήμερα, ο άνθρωπος- δυστυχώς- έχει αποκοπεί από αυτή τη δραστηριότητα έκφρασης», λέει η ψυχολόγος, art therapist και διευθύντρια του Κέντρου Τέχνης και Ψυχοθεραπείας, Νιζέττα Αναγνωστοπούλου-Ιωαννίδου. «Ίσως δεν θα υπήρχε ανάγκη να χρησιμοποιηθεί η τέχνη σαν μέσο θεραπείας αν ο άνθρωπος κρατούσε την επαφή μαζί της, όπως κάνει ένα μικρό παιδί».

Το Κέντρο Τέχνης και Ψυχοθεραπείας είναι ένας χώρος, όπου χρησιμοποιείται η Art Therapy- θεραπεία μέσω των εικαστικών. Μια πρωτότυπη -για τα ελληνικά δεδομένα και σημαντική προσπάθεια, όπου παρουσία ειδικού, τα άτομα εκφράζονται και ανακαλύπτουν τον εαυτό τους, απελευθερώνοντας τις καλλιτεχνικές τους τάσεις.

«Χρησιμοποιούμε την καλλιτεχνική δημιουργία του ανθρώπου για να καταλάβουμε τον εσωτερικό του κόσμο, την εσωτερική ανθρώπινη διαδικασία», λέει η κ. Αναγνωστοπούλου-Ιωαννίδου.

«Όταν μιλάμε για καλλιτεχνική έκφραση δεν εννοούμε την καλλιτεχνικά άρτια έκφραση- επεξηγεί- αλλά οποιαδήποτε γραφική αναπαράσταση ενός καθημερινού ανθρώπου».

Η Art Therapy αρχικά είχε χρησιμοποιηθεί από καλλιτέχνες σε ψυχιατρεία της Αγγλίας και της Αμερικής. Σήμερα, η Art Therapy δεν απευθύνεται μόνο σε ασθενείς με κάποια βαριά δυσλειτουργία, αλλά σε οποιονδήποτε θέλει να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του.

Αυτού του είδους η θεραπεία γίνεται σε μια ατμόσφαιρα ασφάλειας, εμπιστοσύνης, σεβασμού και με την παρουσία του art therapist, (θεραπευτή μέσω των εικαστικών).

Ο art therapist καλείται να παίξει ένα διπλό όλο: «Διάγνωσης, και θεραπείας», λέει η κ. Αναγνωστοπούλου-Ιωαννίδου.

Με τις πρώτες κουβέντες ή μέσω των πρώτων καλλιτεχνικών δημιουργιών του ατόμου, ο art therapist πρέπει να είναι σε θέση να αποκρυπτογραφήσει τις ανάγκες του ατόμου και με αυτή την έννοια, να διαγνώσει τα προβλήματα που υπάρχουν.

Ο art therapist κάνει μία διάγνωση σχετικά με τη σοβαρότητα των προβλημάτων, τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας και την πιθανότητα επιτυχίας. Επειδή ο άνθρωπος συχνά έχει αντιδράσεις που εκπλήσσουν, η διάγνωση δεν αποτελεί κάποιο καθοριστικό μέτρο για την εξέλιξη του ατόμου, αλλά είναι μια διαδικασία που βοηθά τον art therapist στο έργο του.

Η σημαντικότερη διαδικασία είναι αυτή της θεραπείας. Το άτομο χρησιμοποιώντας τις δημιουργικές του δυνατότητες, εκφράζει άλυτες συγκρούσεις, προβλήματα, τον τρόπο που σκέφτεται. Συχνά, αυτό γίνεται χωρίς να το συνειδητοποιεί. Απλά ζωγραφίζει ή επιδίδεται σε κάποιο άλλο είδος καλλιτεχνικής δημιουργίας. Κοιτώντας, όμως, μετά το δημιούργημά του και με τη βοήθεια του art therapist, ερμηνεύει τα σύμβολα που ο ίδιος έχει χρησιμοποιήσει.

«Ένα μεγάλο μέρος του ανθρώπινου δυναμικού είναι στο υποσυνείδητο», λέει η κ. Αναγνωστοπούλου. «Με αυτή τη διαδικασία αντιμετωπίζει πράγματα που έχει απωθήσει».

Μέσω της τέχνης, συναισθήματα, άγχη, τραύματα που βρίσκονται σε χαώδη κατάσταση μέσα στο ανθρώπινο μυαλό, απελευθερώνονται και συγχρόνως, δομούνται. Επιπλέον, όλα αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα αυτόματα μειώνονται σε ένταση από το γεγονός και μόνο ότι το άτομο βρίσκει το κουράγιο να τα εκφράσει και, επομένως, να τα αντιμετωπίσει.

Ο δύσκολος ρόλος του art therapist σε αυτή τη διαδικασία είναι να βοηθήσει το άτομο να εκφρασθεί ελεύθερα και να ερμηνεύσει τα σύμβολα που χρησιμοποιεί.

Στο Κέντρο Τέχνης και Ψυχοθεραπείας, που άρχισε να λειτουργεί εφέτος, η έμφαση είναι στη ζωγραφική, αλλά γίνονται σεμινάρια και σε σχέση με άλλες μορφές τέχνης, όπως η φωτογραφία και η μουσική.

Παράλληλα με τα σεμινάρια, υπάρχουν εργαστήρια ζωγραφικής, ομάδες εμπειρίας, διαλέξεις, ημερίδες.

«Η Ελλάδα έχει ανάγκη να αναπτύξει τον ψυχοθεραπευτικό τομέα και η θεραπεία μέσω των εικαστικών είναι μια μεγάλη, μια απεριόριστη λεωφόρος με ατέλειωτες δυνατότητες», λέει η κ. Αναγνωστοπούλου-Ιωαννίδου.

Θεραπεία της ψυχής μέσω της Τέχνης.

Μικροί και μεγάλοι ανακαλύπτουν τις δυνατότητές τους για δημιουργία, επικοινωνία και την έκφραση μέσα από τη διασκέδαση.

«Η ποίηση είναι απαραίτητη- μόνον ας ήξερα γιατί». Πολύ πριν από την τέχνη της συνθέσεως λογοτεχνικών έμμετρων έργων, η λέξη «ποίηση» σήμαινε τη δημιουργία. Συνεπώς, ο Ζαν Κοκτό με τη χαριτολογία αυτή συνοψίζει και την αναγκαιότητα της τέχνης σε μια φράση.

Στο «γιατί» του καλλιτέχνη επιχειρούν να δώσουν απάντηση, κατά κάποιον τρόπο, οι «θεραπείες μέσω της τέχνης», οι οποίες ενσαρκώνουν την παράξενη σύζευξη της επιστήμης και της τέχνης, λειτουργούν σαν εναλλακτικές ψυχοθεραπείες και εφαρμόζονται εδώ και πολλά χρόνια σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι κλάδοι αυτοί, που είναι η δραματοθεραπεία, η μουσικοθεραπεία, η θεραπεία μέσω της εικαστικής έκφρασης και η χοροθεραπεία, άρχισαν δειλά-δειλά τα τελευταία χρόνια να ανοίγουν τα φτερά τους στην Ελλάδα.

«Η τέχνη στις αρχές της ήταν μαγεία, μια μαγική βοήθεια...», γράφει ο Ερνστ Φίσερ στο βιβλίο του «Η αναγκαιότητα της τέχνης». Οι επιστήμονες, βασιζόμενοι σε εθνολογικές και ανθρωπολογικές μελέτες, ανακάλυψαν τις θεραπευτικές ιδιότητές της και τις μεθόδευσαν για να αντιμετωπίζουν ψυχοσωματικά προβλήματα. Είναι μάγοι του 20^ου αιώνα, που δεν χρησιμοποιούν βότανα, ξόρκια ή άλλου είδους γιατροσόφια, απλώς θέλουν να επαναφέρουν τη χαμένη μαγεία της τέχνης στους ανθρώπους της σύγχρονης ασφυκτικής πόλης, να τους μυήσουν στην τελετουργία της δημιουργίας.

Ο μουσικοθεραπευτής Μιχάλης Τόμπλερ δεν προτιμά τον όρο «θεραπεία» με την έννοια της γιατρειάς, αλλά με την αρχαία της σημασία, εκείνη της περιποίησης, της φροντίδας: «Δεν θεωρώ ότι όποιος έρχεται να εκφραστεί με τη μουσική είναι ασθενής. Η θεραπεία χρησιμοποιείται επικουρικά».

Οι «θεραπείες μέσω των τεχνών» απευθύνονται σε όλους: μικρούς, μεγάλους, άτομα με ειδικές ανάγκες, άτομα με ψυχοσωματικά προβλήματα. Δίνουν την ευκαιρία στον άνθρωπο να ξαναγίνει δημιουργός, να εγκαταλείψει το στάδιο της θέασης και να ανυψωθεί στο επίπεδο του καλλιτέχνη. Να μην είναι μόνο παθητικός αποδέκτης, πηγαίνοντας σε γκαλερί, σε χορευτικές παραστάσεις ή συναυλίες, αλλά να γίνει και δημιουργικός πομπός, που θα στέλνει τα δικά του καλλιτεχνικά μηνύματα.

Εκτός από τη «θεραπεία», άλλη κοινή λέξη-κλειδί που συναντάται στο λεξιλόγιο των τεσσάρων αυτών κατηγοριών είναι η επικοινωνία.

Μουσική, χορός, κίνηση και ζωγραφική.

«Το μπαλέτο και η αεροβική γυμναστική είναι εύκολες λύσεις για κίνηση και εκτόνωση, όμως περιορίζουν την προσωπική έκφραση και προωθούν τη μίμηση. Η χοροθεραπεία δίνει την ευκαιρία για απελευθέρωση από προσωπικές και κοινωνικές αναστολές, μέσα από δομημένες ασκήσεις, που εναρμονίζουν το σώμα, το νου και το «πνεύμα» λέει στην «Κ» η Αμάντα Κουγιούφα, χοροθεραπεύτρια στο Σικιαρίδειο Ίδρυμα.

Η Αλέξια Μαργαρίτη-Τζωρτζάκη και η Νατάσα Σμυρλή που διδάσκουν στο εργαστήρι «Κίνηση-Χορός-Εκφραση» (Γρ. Ξενοπούλου 17), λένε ότι «η χοροθεραπεία έχει, εκτός από το καλλιτεχνικό μέρος, μια βιολογική πτυχή: απελευθέρωση της φωνής. Δουλεύονται οι αντιθέσεις, η συμβολική κίνηση, οι επαναλήψεις και οι ασκήσεις δυναμικής. Σκοπός είναι να γνωρίσει ο άλλος καλύτερα το σώμα του και συνάμα τον εαυτό του.»

Μουσικοθεραπεία: Ο ρυθμός, η μελωδία και ο ήχος διαφορετικών οργάνων επηρεάζουν την ψυχική διάθεση, την νευροφυσιολογία και την κοινωνική συμπεριφορά. «Καμιά φορά ο λόγος είναι σκληρός, ενώ η μουσική μπορεί εύκολα να λύσει τις αναστολές» λέει ο κ. Τόμπλερ. Με τα διάφορα ειδικά μουσικά όργανα και το τραγούδι, το άτομο έρχεται σε επαφή με τη μουσική. Μετά ακολουθεί συζήτηση, όπου αναλύονται συναισθήματα και σκέψεις.

Η δραματοθεραπεία είναι η σκόπιμη ψυχοθεραπεία, όπου η συνεδρία ξεκινάει με τη συζήτηση κάποιου προβλήματος που απασχολεί μέλος της ομάδας.

Όταν το μήνυμα γίνεται αντιληπτό, αρχίζει η θεατρική μεταφορά αφού προηγηθούν ασκήσεις για ζέσταμα και χαλάρωμα. Το θέμα προσεγγίζεται σε συμβολικό επίπεδο μέσα από το σώμα, τον θεατρικό αυτοσχεδιασμό (ρόλους, κοστούμια), μάσκες, παραμύθια, παιχνίδια και άλλα. Η συνεδρία τελειώνει ξανά με συζήτηση.

«Στο κομμάτι της δράσης, τα μέλη είναι ταυτόχρονα θεατές και δράστες και λειτουργούν τα συναισθήματά τους και όχι η λογική» σχολιάζει η Κ. Ρόμπερτσον.

Θεραπεία μέσω της Τέχνης (εικαστικά, μουσική κ.τ.λ.) είναι γεγονός πως επιλέγουν αρκετοί άνθρωποι. Το γεγονός πως άτομα με ψυχολογικές δυσκολίες διαλέγουν τόσο συχνά να εκφραστούν μέσω της τέχνης, βοήθησε τους ψυχιάτρους να εκτιμήσουν αυτόν τον «αλλιώτικο» τρόπο επικοινωνίας, καθώς και την αισθητική του δύναμη».

Στο Κέντρο ενθαρρύνεται ο θεραπευόμενος με διάφορα υλικά, όπως πηλός, άμμος, πλαστελίνη, μπογιές, να δημιουργήσει έργα γλυπτικής ή ζωγραφικής.

Ο θεραπευτής έπειτα, με τη συζήτηση (χωρίς να δίνει ερμηνείες) προσπαθεί να τον βοηθήσει να καταλάβει τι σημαίνουν αυτά που έχει κάνει ώστε να έλθει σε βαθύτερη επικοινωνία με τον εαυτό του. Η τέχνη είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ υποσυνειδήτου και συνειδητού. 

Τέχνη και ψυχιατρική

(Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μαρτυρία ερευνητή από σχετικό αφιέρωμα της Ελευθεροτυπίας)

«Ήταν ένα φθινοπωρινό πρωινό, όταν για πρώτη φορά επισκέφθηκα το Δρομοκαίτειο, όπου θα έβλεπα από κοντά το Εργαστήρι ζωγραφικής που έχει δημιουργηθεί εκεί για τροφίμους του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου. Ουσιαστικά, η πρώτη επαφή μου με έργα ψυχικά ασθενών ήταν στην έκθεση «Τέχνη στην Ψυχιατρική» που είχε παρουσιαστεί την προηγούμενη άνοιξη στο Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν στην Πλάκα, όπως και κάποια θεωρητικά βιβλία που είχαν πέσει κατά καιρούς στα χέρια μου. Το επόμενο βήμα ήταν να συζητήσω με τον επιμελητή της έκθεσης, κριτικό τέχνης Χάρη Καμπουρίδη, που είχε ήδη πάει σχεδόν σε όλα τα ψυχιατρικά νοσοκομεία και είχε ερευνήσει πολλές περιπτώσεις ψυχικά ασθενών που εκφράζονται με τη ζωγραφική. Το υλικό ήταν τεράστιο και ήδη πολλοί ψυχίατροι, ψυχοθεραπευτές, ειδικό προσωπικό εργαζόταν προς αυτή την κατεύθυνση. Σιγά-σιγά αποκαλύφθηκε ότι οι ψυχικά ασθενείς δεν είχαν μόνο σχέση με τη ζωγραφική, αλλά με το θέατρο, τη λογοτεχνία, τον χορό, τη μουσική. Μερικά πολυσυζητημένα ονόματα της τέχνης, είχαν ζήσει και δημιουργήσει μέσα σε ψυχιατρικά καταστήματα. Έτσι, γεννήθηκε η ιδέα αυτού του ένθετου των «Επτά Ημερών».

Αν τα τελευταία χρόνια ανακαλύπτουμε αυτού του είδους την τέχνη στην Ελλάδα, στην Ευρώπη έχει προϊστορία σχεδόν ενός αιώνα. Οι πρώτες έρευνες άρχισαν στο Πανεπιστήμιο της Χαϊλδεβέργης στις αρχές της δεκαετίας του ’20, από τον ψυχίατρο Hans Prinzhorn που έγραψε και το πρώτο βιβλίο «Η τέχνη των ψυχικά ασθενών». Αναφερόταν σε ένα μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών που ζούσαν εκείνη την εποχή σε ψυχιατρεία των γερμανόφωνων χωρών. Δημιούργησε, ταυτόχρονα, την πρώτη συλλογή έργων τέχνης ψυχικά ασθενών. Δεν δίσταζε, μάλιστα, να κάνει αναφορές για τη σχέση που υπήρχε ανάμεσα στα έργα των Μαξ Ερνστ, Πολ Κλέε και Ζαν Ντιμπιφέ με τη συγκεκριμένη τέχνη. Εδώ, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο Hans Prinzhorn λίγο αργότερα εντάχθηκε στο Ναζισμό και η συλλογή του χρησιμοποιήθηκε ως μέτρο σύγκρισης με τη Σύγχρονη Τέχνη, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ο πολυσυζητημένος όρος «Εκφυλισμένη Τέχνη», που έριξε στον Καιάδα πολλούς σύγχρονους καλλιτέχνες. Πολλά σπουδαία έργα εκείνης της εποχής καταστράφηκαν, αφού «εντάχθηκαν» από τον Χίτλερ και τους ομοϊδεάτες του στη λεγόμενη «Εκφυλισμένη τέχνη».

Αν η συλλογή του Hans Prinzhorn χρησιμοποιήθηκε ιδεολογικά από τους Ναζί, το βιβλίο του, όμως, παραμένει ακόμη και σήμερα σημαντικό. Λειτούργησε, μάλιστα, ως ερέθισμα σε μετέπειτα ψυχιάτρους να ερευνήσουν τη συγκεκριμένη γκρίζα περιοχή της τέχνης, ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο. Αποκαλύφθηκε ότι υπήρχαν προγενέστερες συλλογές, στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Αγγλία. Η μελέτη τους από τους επιστήμονες άλλαξε τα δεδομένα για τους ψυχικά ασθενείς και τις αισθητικές παραμέτρους που χαρακτήριζαν τα έργα τους. Καθώς τα χρόνια περνούσαν και οι ειδήμονες όλο και συγκέντρωναν περισσότερο εικαστικό υλικό, άρχισαν να δημιουργούνται μουσεία σε όλο τον κόσμο. Ας μην ξεχνάμε ότι η ιδέα ενός μουσείου με έργα ψυχικά ασθενών γεννήθηκε για πρώτη φορά σε άσυλο της Βρέμης το 1909.

Αν επιμένουμε περισσότερο στην εικαστική δημιουργία των ψυχικά ασθενών, είναι γιατί οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι ένας μεγάλος αριθμός αυτών των ανθρώπων εκφράζεται μέσω αυτής. Κι ακόμη, είναι πια φανερό, ότι οι εικαστικές τέχνες όπως και τα όνειρα απεικονίζουν σε μεγάλο βαθμό τον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων, μορφοποιούν τους φόβους, τις ελπίδες και τις προσδοκίες τους. Πολλές φορές οι εικόνες που παράγονται ξεπερνούν τα στενά ατομικά πλαίσια των δημιουργών τους και επεκτείνονται στο συλλογικό υποσυνείδητο, γεγονός που διαπιστώνεται, αν παρατηρήσουμε με προσοχή έργα καλλιτεχνών που έζησαν στις παρυφές της «κανονικής ζωής».

Τα τελευταία χρόνια άρχισε και στην Ελλάδα η μελέτη αλλά και η συλλογή της τέχνης των ψυχιατρείων, γεγονός που επικυρώθηκε από την πρωτοβουλία της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρίας, η οποία έθεσε υπό την αιγίδα της την περσινή έκθεση «Τέχνη στην Ψυχιατρική», συμμετέχοντας μ’ αυτήν στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας της Υγείας. Ήταν μια πρωτοβουλία που έφερε στο φως μια ενδιαφέρουσα εικαστική πραγματικότητα και έδωσε τη δυνατότητα σε πολλούς ψυχικά ασθενείς, ανθρώπους ξεχασμένους τόσο από τους συνανθρώπους τους όσο και από την ίδια την κοινωνία, να δείξουν τις δημιουργικές τους ικανότητες. Οι εκθέσεις που μέχρι σήμερα έχουν διοργανωθεί, περιόδευσαν σε περισσότερες από είκοσι ελληνικές επαρχιακές πόλεις και βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό στο να εξοικειωθεί το κοινό με τους ψυχικά ασθενείς. Συνέβαλαν, επίσης, στο να σπάσει η προκατάληψη, να ιδωθούν με διαφορετικό μάτι οι ευαίσθητα διατυπωμένες ανησυχίες ανθρώπων που χωρίς να είναι εντελώς εγκαταλελειμμένοι στη μοίρα τους, παραμένουν οι περισσότεροι κοινωνικά εξόριστοι, εγκλωβισμένοι στα στενά όρια ενός ασύλου.

Μέσα απ’ αυτές τις εκθέσεις αποδείχτηκε η αναγκαιότητα της δημιουργίας ενός μουσείου έργων ψυχικά ασθενών και στην Ελλάδα. Ένα μουσείο που θα στεγάσει τα έργα άγνωστων καλλιτεχνών που στο πλαίσιο της εργασιοθεραπείας δημιουργούν καθημερινά, αλλά και κάποιων επωνύμων καλλιτεχνών, που για διαφορετικούς λόγους, αλλά πολύ ανθρώπινους, πέρασαν μέρος της ζωής τους σε δημόσια ψυχιατρικά καταστήματα σ’ όλη την Ελλάδα.

Τέλος, μιας και μιλάμε για το μουσείο θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί το ήδη υπάρχον στο Δρομοκαίτειο. Μια συγκινητική προσπάθεια που στεγάζει ενθυμήματα ασθενών που τέλειωσαν τη ζωή τους εκεί, ενώ σε ένα μικρό παράρτημά του εκτίθενται πίνακες ασθενών που έζησαν για πολλά χρόνια στο Δρομοκαίτειο».

Πηγή:
http://www.apodimos.com/arthra/06/May/ART_THERAPY_PARAGONTAS_DIATHRISHS_KAI_ANAKTISHS_THS_PSIXIKHS_YGEIAS/index.htm

Art Therapy, η εικόνα πριν από τη λέξη

  Οι ευεργετικές ιδιότητες μιας θεραπευτικής πρακτικής για παιδιά και ενηλίκους με βασικό συστατικό την τέχνη

«Εικαστική ψυχοθεραπεία» ή, αλλιώς, «art therapy»... Μια απλή αναζήτηση στις ελληνικές σελίδες του Διαδικτύου μπορεί να αποδειχθεί αποκαλυπτική. Η εικαστική ψυχοθεραπεία, ένα είδος θεραπείας που χρησιμοποιεί την τέχνη ως βασικό μέσο επικοινωνίας του ασθενούς, φαίνεται να χρησιμοποιείται όλο και πιο πολύ στη χώρα μας, ως κύρια και ως συμπληρωματική θεραπεία. Δέκτες της εικαστικής ψυχοθεραπείας είναι παιδιά με απλά προβλήματα στη μάθηση ή αναπτυξιακές διαταραχές, αλλά και ζευγάρια, οικογένειες, ενήλικοι με ψυχιατρικά προβλήματα, κυρίως κατάθλιψη, τοξικομανείς, αλκοολικοί.

 

Ολοένα και περισσότερο βλέπουμε την τέχνη να κάνει την εμφάνισή της στις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στην ειδική αγωγή αλλά και σε χώρους όπως το Αιγινήτειο, τα ΚΕΘΕΑ, κέντρα ψυχικής υγείας, ειδικά σχολεία. Με αφορμή το 4ο Συμπόσιο Art Therapy «20 χρόνια Εικαστικής Ψυχοθεραπείας στην Ελλάδα. Εξελίξεις και προοπτικές», που οργανώνεται το επόμενο Σαββατοκύριακο από το Κέντρο Τέχνης και Ψυχοθεραπείας, η «Κ» μίλησε με εικαστικούς ψυχοθεραπευτές από διάφορους χώρους, καταγράφοντας τις ευεργετικές ιδιότητες μιας θεραπευτικής πρακτικής με βασικό συστατικό την τέχνη...

 

Το art therapy έχει διάφορες εκφάνσεις, αφού μπορεί να βασίζεται σε εικαστικά μέσα, τη μουσική αλλά και το θέατρο. Κοινός άξονας φαίνεται να είναι η δοκιμασία ενός «εναλλακτικού» τρόπου έκφρασης, εναλλακτικού σε σχέση με τον πιο παραδοσιακό λόγο. Η Μαρίνα Μάγκλαρη, ψυχολόγος και δραματοθεραπεύτρια, που δουλεύει στο Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας στην Αθήνα, εξηγεί πώς η τέχνη μπορεί να αποτελέσει για παιδιά και ενηλίκους ένα πολύ λιγότερο απειλητικό μέσο έκφρασης. Ως εκ τούτου, η μέθοδος του art therapy φαίνεται να γίνεται ολοένα και πιο αποδεκτή σαν συμπληρωματική θεραπεία από τον κόσμο της ψυχιατρικής.

Ασφάλεια και εμπιστοσύνη

 

Η Πάολα Παρτσαλάκη, εκπαιδευτικός και εκπαιδευόμενη εικαστική ψυχοθεραπεύτρια, δουλεύει σε δημόσιο ειδικό σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στο πλαίσιο της εκπαίδευσής της, έχει μπει και στη θέση του θεραπευόμενου. «Πρόκειται για μια πλούσια εμπειρία. Αλλαξα προοπτική για πολλά θέματα – ξεδιάλυναν κάποια πράγματα μέσα μου. Γιατί η εικόνα είναι ένα μέσο πιο δυνατό από τα λόγια. Οι εικόνες δεν μπορούν να λογοκριθούν. Πολλές φορές νιώθεις ότι κάποια μαγική δύναμη κινεί το χέρι σου, χωρίς να μπορείς να το ελέγξεις και ύστερα σου παίρνει χρόνο να συνειδητοποιήσεις τι έχεις καταφέρει να εκφράσεις. Και όταν φτάσεις στο σημείο να διαβάσεις και να συνδεθείς με την εικόνα, είναι αποκαλυπτικό, σαγηνευτικό...».

 

Στο ειδικό σχολείο δουλεύει με παιδιά που έχουν προβλήματα συμπεριφοράς, δυσκολίες ένταξης, αλλά και έντονα ψυχικά και συναισθηματικά προβλήματα. Η κ. Παρτσαλάκη βρίσκει ότι μέσα όπως η ζωγραφική, η κεραμική, η χειροτεχνία, μπορούν να αποτελέσουν έναν «κοινό τόπο συνάντησης, έναν τρόπο να δημιουργήσεις μια σχέση με ένα παιδί, ένα μέσο με το οποίο μπορεί να νιώσει ασφάλεια».

 

Η ασφάλεια και η εμπιστοσύνη είναι δύο έννοιες που επαναλαμβάνονται αρκετά στις συζητήσεις με ανθρώπους που ασχολούνται με την εικαστική ψυχοθεραπεία. Η Αλεξάνδρα Κατσικά, ειδικευόμενη παιδοψυχιατρικής και εκπαιδευόμενη εικαστική ψυχοθεραπεύτρια, μίλησε για τη δική της αρχική εμπειρία από τη μεριά του θεραπευόμενου: «Στην αρχή υπήρξε μια επιφυλακτικότητα, κυρίως γιατί ένιωθα πιο ελεγχόμενη ως άνθρωπος, έχοντας κάποιες σπουδές στο βιογραφικό μου, και ως εκ τούτου, με τρόμαζε το μέσο. Υστερα όμως απέκτησα μια εμπιστοσύνη στην όλη διαδικασία, άρχισα να καταλαβαίνω μερικά κομμάτια του εαυτού μου».

 

Πόσο καλοί δέκτες της εικαστικής ψυχοθεραπείας είναι άραγε οι ενήλικοι; Οι συνομιλητές μας μοιάζουν να συμφωνούν ότι για τα παιδιά, το εικαστικό μέσο είναι πιο απλό, πιο εύκολο, αφού συνιστά ένα είδος επικοινωνίας χωρίς κανόνες, με αποτέλεσμα να χαλαρώνουν και να καταφέρνουν να εκφράσουν στοιχεία που οι κοινωνικές καταβολές δεν μας επιτρέπουν να εκφράσουμε. Η κ. Κατσικά εξηγεί ότι «οι ενήλικοι είναι πιο δομημένοι, αλλά αυτό δεν τους αποτρέπει από το να βρουν έναν δικό τους ρυθμό, που τους οδηγεί εντέλει στο να εμπιστευθούν το μέσο». Η κ. Παρτσαλάκη, που δουλεύει και με ασθενείς στο Κέντρο Αλτσχάιμερ στο Μετς, καταλήγει ότι η εικαστική ψυχοθεραπεία ενδείκνυται «για όλες τις ηλικίες και όλους τους πληθυσμούς. Από τη στιγμή που αφήνεσαι, γίνεται δουλειά. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ενήλικοι δεν έχουν και μεγαλύτερες αντιστάσεις, αφού συνήθως θέλουν αυτό που θα δημιουργήσουν να είναι ωραίο, αναγνωρίσιμο, ενώ αυτό δεν χρειάζεται».

Αποκαλυπτικό μέσο

 

Η Ελένη Γιαννούλη, ψυχολόγος και εκπαιδευόμενη εικαστική ψυχοθεραπεύτρια, σε συνεργασία με την εργοθεραπεύτρια Αφροδίτη Πανταγούτσου, χρησιμοποιεί την εικαστική ψυχοθεραπεία σε δύο προγράμματα στο Αιγινήτειο νοσοκομείο: το Πρόγραμμα Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής (με υπεύθυνο τον αν. καθηγητή Ψυχιατρικής Γρ. Βασλαματζή) και το Πρόγραμμα Μεθοριακών Διαταραχών Προσωπικότητας (με υπεύθυνη την αν. καθηγήτρια Ελ. Βάσου). Εδώ, κύριοι δέκτες της εικαστικής ψυχοθεραπείας, που ασκείται σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες, είναι άνθρωποι άνω των 18 ετών. «Στο πρώτο πρόγραμμα, η εικαστική ψυχοθεραπεία βοηθάει πολύ τις ανορεξικές ή βουλιμικές κοπέλες που δεν έχουν ευχέρεια στη λεκτική έκφραση, φέρνοντάς τες σε επαφή με τα συναισθήματά τους με έναν λιγότερο απειλητικό τρόπο. Και το ίδιο ισχύει και για το δεύτερο πρόγραμμα, μόνο που εδώ ο πληθυσμός είναι διαφορετικός, όπως είναι και ο τρόπος που βλέπει κανείς τον ασθενή του. Το βασικό όμως είναι ότι το εικαστικό είναι πιο αποκαλυπτικό, φέρνοντας πιο σύντομα αποτελέσματα».

 

Της Νελλης Αμπραβανελ

Πηγή:

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_43_25/10/2009_334422