Τα αγαπημένα βιβλία του Αδόλφου Χίτλερ

Τα αγαπημένα βιβλία του Αδόλφου Χίτλερ

Σε ηλικία πενήντα έξι ετών, είχε δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη 16.000 τόμων

Όπως εύστοχα σημειώνει στον πρόλογό του βιβλίου του ο Τίμοθι Ράιμπακ (Timothy Ryback), ο Αδόλφος Χίτλερ «ασφαλώς ήταν περισσότερο γνωστός ως άνθρωπος που έκαιγε παρά συνέλεγε βιβλία». Κι όμως, μέχρι που πέθανε, σε ηλικία πενήντα έξι ετών, είχε δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη περίπου δεκαέξι χιλιάδων τόμων. Το περιεχόμενο αυτής της βιβλιοθήκης εξετάζει στο δικό του βιβλίο «Η βιβλιοθήκη του Χίτλερ - Τα βιβλία που επηρέασαν τη ζωή του».

Μπορεί λοιπόν να διέταξε να καούν εκατοντάδες βιβλία, ο ίδιος όμως διέθετε μια αξιοζήλευτη συλλογή με πρώτες εκδόσεις έργων από φιλοσόφους, ιστορικούς, ποιητές, θεατρικούς συγγραφείς και μυθιστοριογράφους, ενώ κατέτασσε τον «Δον Κιχώτη», μαζί με τον «Ροβινσώνα Κρούσο», την «Καλύβα του μπαρμπα-Θωμά» και τα «Ταξίδια του Γκάλλιβερ», στα σπουδαιότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αντιφατικό; Ίσως. Το βέβαιο είναι ότι έως τώρα ποτέ κανένας δεν αποπειράθηκε να προσεγγίσει την προσωπικότητα του Χίτλερ από αυτή τη σκοπιά, υπακούοντας στο αξίωμα του Βάλτερ Μπένγιαμιν (ενός ιδιοφυούς Εβραίου στοχαστή που αυτοκτόνησε εξαιτίας του Αδόλφου) ότι «μπορεί κανείς να καταλάβει πολλά για έναν άνθρωπο από τα βιβλία που διατηρεί στη βιβλιοθήκη του». Καταλήγει σε κάποιο ασφαλές συμπέρασμα ο Ράιμπακ; Η απάντηση βρίσκεται στις σελίδες αυτής της ιδιότυπης μελέτης.  

Τον τελευταίο μισό αιώνα, τα απομεινάρια της βιβλιοθήκης του Αδόλφου Χίτλερ καταλαμβάνουν ράφια στον σκοτεινό, κλιματιζόμενο χώρο του Τμήματος Σπάνιων Βιβλίων της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου.

Οι χίλιοι διακόσιοι τόμοι που διασώθηκαν, οι οποίοι κάποτε κοσμούσαν τα ράφια στις τρεις κομψές βιβλιοθήκες του Χίτλερ -ξύλινη επένδυση, παχιά χαλιά, μπρούντζινα φωτιστικά, αφράτες πολυθρόνες- σε ιδιωτικές κατοικίες στο Μόναχο, το Βερολίνο και το Ομπερζάλτσμπεργκ κοντά στο Μπερχτεσγκάντεν, βρίσκονται πλέον στοιβαγμένοι σε μεταλλικά ράφια σε έναν απέριττο, μισοφωτισμένο αποθηκευτικό χώρο του Κτιρίου Τόμας Τζέφερσον στην κεντρική Ουάσιγκτον, πολύ κοντά στο Ουάσιγκτον Μολ, απέναντι από το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι τένοντες συναισθηματικής λογικής που κάποτε διέτρεχαν αυτή τη συλλογή -ο Χίτλερ άλλαζε διαρκώς θέση στα βιβλία του και επέμενε να τα τοποθετεί ο ίδιος στα ράφια- έχουν διαρραγεί. Το προσωπικό αντίγραφο της γενεαλογίας του Χίτλερ βρίσκεται στριμωγμένο ανάμεσα σε μια δεμένη συλλογή άρθρων από εφημερίδες με τίτλο Κυριακάτικοι στοχασμοί και σε μια συλλογή πολιτικών γελοιογραφιών από τη δεκαετία του 1920. Μια καλαίσθητα δεμένη έκδοση με πιστά αντίγραφα επιστολών του Φρειδερίκου του Μεγάλου, ειδικά σχεδιασμένη για τα πεντηκοστά γενέθλια του Χίτλερ, βρίσκεται σε ένα ράφι για υπερμεγέθη βιβλία κάτω από έναν εξίσου ογκώδη τόμο που παρουσιάζει την πόλη του Αμβούργου και μια εικονογραφημένη ιστορία του Γερμανικού Ναυτικού κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το αντίτυπο του Χίτλερ με τα κείμενα του θρυλικού Πρώσου στρατηγού Καρλ φον Κλάουζεβιτς, στον οποίο ανήκει η περίφημη ρήση ότι ο πόλεμος είναι πολιτική με άλλα μέσα, μοιράζεται το ίδιο ράφι με ένα γαλλικό βιβλίο χορτοφαγικών συνταγών αφιερωμένο στον «Monsieur Hitler vigitarien».

Ο Χίτλερ ήταν εμβριθής μελετητής των Αγίων Γραφών και διέθετε έναν ιδιαίτερα καλαίσθητο τόμο του «Worte Christi, ή Λόγια του Χριστού», με χρυσά ανάγλυφα στο εξώφυλλο από μπεζ βιδέλο, που ακόμη και σήμερα παραμένει απαλό σαν μετάξι. Επίσης διέθετε μια γερμανική μετάφραση της αντισημιτικής μπροσούρας του Χένρυ Φορντ με τίτλο «Ο διεθνής Εβραίος: Το κυρίαρχο πρόβλημα στον κόσμο», καθώς κι ένα εγχειρίδιο για τα δηλητηριώδη αέρια, το οποίο περιείχε ένα κεφάλαιο που κατέγραφε λεπτομερώς τις ιδιότητες και τη δράση του πρωσικού οξέος, του θανατηφόρου ασφυξιογόνου που κυκλοφόρησε με την εμπορική ονομασία Zyklon B.

Αρκετές δεκάδες από τα σωζόμενα βιβλία του Χίτλερ περιέχουν σημειώσεις στο περιθώριο. Εδώ συνάντησα έναν άνθρωπο που φημιζόταν ότι δεν άκουγε ποτέ κανέναν, για τον οποίο η συζήτηση ήταν συνώνυμη του αδυσώπητα σχοινοτενούς λόγου, ενός αδιάκοπου μονολόγου, και ο οποίος σταματούσε την ανάγνωση για να κατανοήσει καλύτερα το κείμενο, να υπογραμμίσει λέξεις και φράσεις, να σημειώσει ολόκληρες παραγράφους, να προσθέσει ένα θαυμαστικό δίπλα σε κάποιο απόσπασμα, ένα ερωτηματικό σε κάποιο άλλο, και συχνά έντονες παράλληλες γραμμές στο περιθώριο δίπλα σε συγκεκριμένα αποσπάσματα. Όπως τα χνάρια στην άμμο, έτσι κι αυτά τα σημάδια μάς επιτρέπουν να ανιχνεύσουμε την πορεία του ταξιδιού αλλά όχι απαραίτητα τον σκοπό, τι του τραβούσε την προσοχή, πότε προχωρούσε βιαστικά παρακάτω και πού τελικά σταματούσε.

Είχε στην κατοχή του τα άπαντα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, σε γερμανική μετάφραση από έκδοση του 1925 του Γκέοργκ Μίλερ, ως μέρος μιας σειράς που είχε σκοπό να φέρει το ευρύ κοινό σε επαφή με την κλασική λογοτεχνία. Ο έκτος τόμος περιλάμβανε τα έργα «Όπως σας αρέσει», «Δωδέκατη νύχτα», «Αμλετ», «Τρωίλος και Χρυσηίδα». Ολόκληρη η συλλογή είναι δερματόδετη – χειροποίητο μαροκινό δέρμα με ανάγλυφο χρυσό αετό και με τα αρχικά του εκατέρωθεν στη ράχη.

Θεωρούσε τον Σαίξπηρ ανώτερο του Γκαίτε και του Σίλερ από κάθε άποψη. Ενώ ο Σαίξπηρ είχε πυροδοτήσει τη φαντασία του με τις πρωτεϊκές δυνάμεις της αναδυόμενης βρετανικής αυτοκρατορίας, οι δύο αυτοί θεατρικοί συγγραφείς και ποιητές της τευτονικής κατασπατάλησαν το ταλέντο τους σε ιστορίες για την κρίση της μέσης ηλικίας και για αδελφικές αντιζηλίες.

Για ποιο λόγο άραγε, αναρωτήθηκε κάποτε, ο γερμανικός Διαφωτισμός παρήγαγε το «Νάθαν ο σοφός», την ιστορία του ραββίνου που συμφιλιώνει χριστιανούς, μουσουλμάνους και Εβραίους, ενώ ο Σαίξπηρ μπόρεσε να δώσει στον κόσμο τον «Έμπορο της Βενετίας» και τον Σάιλοκ;

Φαίνεται πως ρούφηξε σαν σφουγγάρι τον «Άμλετ». Το «να ζει κανείς ή να μη ζει» ήταν αγαπημένη του φράση, καθώς και το «Τι ’ναι για μένα η Εκάβη». Αγαπούσε ιδιαίτερα τον «Ιούλιο Καίσαρα.

Σε ένα μπλοκ ζωγραφικής του 1926 σχεδίασε ένα λεπτομερές σκηνικό για την πρώτη πράξη της σαιξπηρικής τραγωδίας, με βαριές προσόψεις να περικλείουν τη ρωμαϊκή αγορά όπου δέχεται την επίθεση ο Καίσαρας.

«Οψόμεθα εις Φιλίππους» απείλησε κάποιον αντίπαλο περισσότερες από μία φορές, αντιγράφοντας τη φασματική απειλή εναντίον του Βρούτου μετά τη δολοφονία του Καίσαρα. Λέγεται ότι φύλαγε τις «Ειδούς του Μαρτίου» για βαρυσήμαντες αποφάσεις.

Διατηρούσε τους τόμους του Σαίξπηρ στο γραφείο του, στον δεύτερο όροφο του αλπικού καταφυγίου του στη νότια Γερμανία, όπως και μια δερματόδετη έκδοση ενός άλλου αγαπημένου του συγγραφέα, του μυθιστοριογράφου περιπετειών Καρλ Μάυ.

Αν λάβουμε υπόψη μας ότι ο Χίτλερ δεν είχε καν εφόδια μέσης εκπαιδεύσεως, ότι ήταν δηλαδή απελπιστικά αυτοδίδακτος, η μανία του για αυτοδιδαχή προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία. Σήμερα πια -όπως διαπιστώθηκε απ’ τον έλεγχο κάποιων διασωθέντων χειρογράφων του- γνωρίζουμε ότι ακόμη και στα τριάντα πέντε του αγνοούσε τη βασική ορθογραφία και γραμματική της γερμανικής γλώσσας. Ο Ράιμπακ, βέβαια, δεν σκοπεύει σ’ εύκολες επικρίσεις, που δεν θα είχαν, άλλωστε, κανένα νόημα. Οπότε και το στρατήγημά του προσλαμβάνει ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα μορφή: παρακολουθώντας τόσο την κατοχή συγγραμμάτων όσο και τη γνωριμία του Αδόλφου με συγγραφείς (κυρίως αντισημίτες), καταφέρνει να παραλληλίσει τις βασικές αναγνώσεις του με τις καίριες αποφάσεις και τους σημαδιακούς σταθμούς της ζωής του. 

Από άρθρο στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ του Ηλία Μαγκλίνη και από άρθρο του Κωστή Παπαγιώργη στο lifo.gr