Πολύτιμος θησαυρός για την Πάρο τα αρχαία λατομεία

Κυριακή 24 Μαρτίου 2019

Πολύτιμος θησαυρός για την Πάρο τα αρχαία λατομεία

Πολύτιμος θησαυρός για την Πάρο τα αρχαία λατομεία

Δίπλα στον γραφικό οικισμό Μαράθι, λίγα μόλις χιλιόμετρα από την Παροικιά, βρίσκονται τα αρχαία λατομεία μαρμάρου της Πάρου. Από αυτή την περιοχή εξορυσσόταν το ξακουστό παριανό μάρμαρο ή "λυχνίτης".

Ένας πολύτιμος θησαυρός για την Πάρο, είναι τα αρχαία λατομεία της μαρμάρου, που πρέπει να διαφυλαχτούν ως κόρη οφθαλμού, αλλά και να αξιοποιηθούν σε τέτοιο βαθμό που να σηματοδοτήσουν και πάλι την ταυτότητα του νησιού.

Το μάρμαρο ήταν εκείνο που τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και κατά τη βυζαντινή περίοδο προσέθετε αίγλη στο νησί λόγω της μοναδικότητας της μορφής του. Αυτό είναι το στοιχείο που και στη σύγχρονη ιστορία της Πάρου πρέπει να αποτελέσει το σήμα κατατεθέν της.

Η λειτουργία των λατομείων ξεκίνησε από την πρωτοκυκλαδική περίοδο και σταμάτησε το 19ο αιώνα. Είναι δε από τα μοναδικά στον κόσμο, υπόγεια λατομεία, από τα οποία εξορυσσόταν ο λυχνίτης, ενώ από τα υπαίθρια λατομεία, στην ίδια περιοχή εξαγόταν ο "λευκός λίθος". Σε αυτά ο επισκέπτης της Πάρου μπορεί να διακρίνει τους διαδρόμους, τις στοές και τις επιγραφές των αρχαίων καλλιτεχνών. Σήμερα η επίσκεψη είναι δυνατή από δύο εισόδους, την είσοδο στη σπηλιά των νυμφών και την είσοδο στη σπηλιά του Πανός.

Ίσως δεν έχει αναδειχθεί όσο θα έπρεπε, το γεγονός, ότι γλυπτά από παριανό μάρμαρο κοσμούν πολλά μουσεία του κόσμου.

Ίσως επίσης δεν έχει τονιστεί πως είναι μοναδικό το φαινόμενο των αρχαίων λατομείων, όπου γινόταν υπόγεια εξόρυξη.

Χωρίς αμφιβολία, η αρχαία Πάρος οφείλει σε μεγάλο βαθμό την ακμή και την αίγλη της στο μάρμαρο, πολύτιμο υλικό της Παριανής γης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, ότι Παριανό μάρμαρο χρησιμοποιήθηκε τόσο στην Εκοτονταπυλιανή και σε άλλες εκκλησίες του νησιού όσο και στην Ιταλία, την Κωνσταντινούπολη και την ηπειρωτική Ελλάδα.

Η Παρία Λίθος και τα αρχαία λατομεία θα πρέπει να καταστούν το σήμα κατατεθέν του νησιού, να γίνουν η ταυτότητά του.

Το λατομείο των Νυμφών, παρούσα κατάσταση. Κάτοψη 1:1000. 1. Προσπελάσεις. 2. Υπαίθριο τμήμα του λατομείου. 3. Νότια είσοδος. 4. Βόρεια είσοδος. 4'. Νέα βόρεια είσοδος. 5. Εξωτερικός σωρός / ΚΝ, ΚΝ'. βαρουλκοστάσια. 6. Ανάγλυφο αφιέρωμα (IG XII 5, 245). 7. Περίγραμμα του λατομείου. 7'. περιοχές αφανούς συνέχειας προς Β και Α. 8. Πεσσοί άτμητου πετρώματος, στύλοι της οροφής. 9. Μερικώς καθαιρεθέντες πεσσοί. 9'. Ολικώς καθαιρεθέντες πεσσοί. 10. Λιθοστοιβή οργανωμένη κατά βαθμίδες. 11. Διάρρηξη και υποχώρηση οροφής. 12. Κτιστά τοιχώματα του βορείου διαδρόμου. Τ: Λατομικές τάφροι. ΝΠΔ: νότιος περιφερειακός διάδρομος. ΝΚΔ: νότιος κεντρικός διάδρομος. ΑΠΔ: ανατολικός περιφερειακός διάδρομος. ΒΠΔ: βόρειος περιφερειακός διάδρομος. ΒΚΔ: βόρειος κεντρικός διάδρομος. ΑΔ: Αρχαίος διάδρομος. ΣΔ: συνδετήριος διάδρομος. ΔΔ: δυτικός διάδρομος. ΒΔΔ: βόρειος διάδρομος. ΒΔΜ: βορειοδυτικό διαμέρισμα. ΒΜ: βόρειο διαμέρισμα. Η εικόνα είναι από τον τόμο των πρακτικών του συνεδρίου «Παρία λίθος» που πραγματοποιήθηκε στις 2-5 Οκτωβρίου 1997 στην Παροικιά Πάρου, από την εργασία του Μανόλη Κορρέ με τίτλο «Υπόγεια λατομεία της Πάρου». Η αποτύπωση έγινε από τον ίδιο.

«Στο πολύτιμο αυτό μάρμαρο και ιδιαίτερα στον μοναδικό τύπο του λυχνίτη που διακρίνεται για την εκπληκτική διαφάνειά του, οφείλει προφανώς η Πάρος την αναφορά της σε επιγραφή του 5ου αιώνα μ.Χ. ως "η λαμπροτάτη των Παρίων πόλις" και μπορούμε να φανταστούμε την ομορφιά και τη λάμψη της αρχαίας πόλης της Πάρου με τα αρχιτεκτονήματα και τα γλυπτά της κατασκευασμένα από το υπέροχο λευκό και λαμπρό της μάρμαρο! Η σπάνια ομορφιά του λυχνίτη, που πήρε την ονομασία του από τους λύχνους υπό το φως των οποίων εξορυσσόταν στις υπόγειες στοές, κατά τον Ρωμαίο συγγραφέα Πλίνιο, έκανε αυτόν τον λίθο περιζήτητο από τους κορυφαίους γλύπτες της αρχαιότητας», σημειώνει στις «Νησίδες» η καθηγήτρια Αρχαιολογίας και πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου και Κυκλάδων, Ντόρα Κατσωνοπούλου.

«Ο Πραξιτέλης προτίμησε το μάρμαρο της Πάρου για να σμιλέψει τη διάφανη λεπτή γυναικεία σάρκα, όπως στην περίφημη Αφροδίτη του για την Κνίδο της Μ. Ασίας, και ο σύγχρονός του Σκόπας της Πάρου δημιούργησε σπουδαία έργα σε παριανό μάρμαρο, ανάμεσά τους τη μοναδική Μαινάδα σε στιγμή θεϊκής έκστασης, για τον ναό του Διονύσου στην πόλη της Σικυώνας στην Πελοπόννησο, που εντυπωσίασε τους αρχαίους κριτικούς τέχνης! Σε αυτό το μάρμαρο κατασκεύασε ο μεγάλος γλύπτης Φειδίας το άγαλμα της Αφροδίτης Ουρανίας για την Αγορά της Αθήνας, και ο αγαπημένος μαθητής του Πάριος γλύπτης Αγοράκριτος το λατρευτικό άγαλμα της Νεμέσεως για τον δήμο του Ραμνούντα στην Αττική.

»Από το μάρμαρο της Πάρου κατασκευάστηκαν ήδη στον 6ο αιώνα π.Χ. αγάλματα Κούρων και Κορών, όπως δείχνει η ισχυρή παρουσία τους στο μεγαλύτερο ιερό των Κυκλάδων, τη Δήλο, αλλά και στην Αττική, όπου ανακαλύφθηκε και η ωραιότερη των Κορών, η Φρασίκλεια, έργο του Πάριου γλύπτη Αριστίωνα. Τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του παλαιότερου ναού της Αθηνάς στην Ακρόπολη της Αθήνας και του ναού του Δία στην Ολυμπία, αλλά και οι θησαυροί των Αθηναίων και των Σιφνίων στους Δελφούς ήταν από παριανό μάρμαρο.

»Κυρίαρχο όμως την ίδια περίοδο, τον 5ο αιώνα π.Χ., ήταν το παριανό μάρμαρο και σε άλλα μέρη του ελληνικού κόσμου, μέχρι τη Μεγάλη Ελλάδα στη Δύση και τη Λιβύη στην Αφρική, όπου εκτεταμένα χρησιμοποιήθηκε στη γλυπτική της ελληνιστικής και της πρώιμης ρωμαϊκής περιόδου. Από παριανό λυχνίτη σμιλεύτηκε το περίφημο άγαλμα του αυτοκράτορα Αυγούστου στην Prima Porta στη Ρώμη.

»Στην ίδια την Πάρο, οι ανασκαφές τα τελευταία 30 χρόνια έχουν φέρει στο φως νέα γλυπτά από παριανό μάρμαρο, ανάμεσά τους και μοναδικό άγαλμα του β’ τέταρτου του 6ου αιώνα π.Χ. που παριστάνει τη Γοργώ με ορμή κίνησης ολόκληρου του σώματος προς τα εμπρός και τα φτερά υψωμένα προς τα πάνω και πίσω, μια απεικόνιση πρωτοποριακή για την εποχή», συμπληρώνει με πάθος η καθηγήτρια Αρχαιολογίας κ. Κατσωνοπούλου.

Τα αρχαία λατομεία της Πάρου είναι σημαντικά για πολλούς λόγους, δηλώνει στη «Φωνή της Πάρου», ο Δρ. Θεολογίας – γλύπτης κ. Αριστείδης Βαρριάς, και εξηγεί:

«Ο πρώτος και σημαντικότερος λόγος είναι, ότι πρόκειται για τα μοναδικά υπόγεια λατομεία μαρμάρου που σώθηκαν σε τέλεια κατάσταση μέχρι τις μέρες μας, από τα αρχαία χρόνια.

»Δεύτερος λόγος και επίσης σημαντικός, είναι ότι από αυτά τα λατομεία, βγήκε ο λυχνίτης το μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία μάρμαρο, από το οποίο έγιναν πολλά και μεγάλα αριστουργήματα.

»Είναι μοναδικά, είναι όμορφα, είναι κομμάτι της ταυτότητας, κομμάτι της ιστορίας και θα μπορούσαν να είναι ένας καταπληκτικός επισκέψιμος χώρος για κάθε άνθρωπο που νοιάζεται για την τέχνη. Πέρα από το χρέος, πέρα από την ιστορία, πέρα από την αισθητική».

Τα αρχαία λατομεία αυτή τη στιγμή είναι σε αρκετά καλή κατάσταση μετά από τις παρεμβάσεις που έγιναν στα μέσα του 19^ου αιώνα για τη συνέχιση της εξόρυξης από τη Βελγική και Ελληνική εταιρεία και πιστεύω ότι με ελάχιστες ακόμη παρεμβάσεις, μπορεί κανείς να τα επισκεφθεί και να περάσει από την αρχαία είσοδο, το σπήλαιο των Νυμφών έως την στοά των Γάλλων.

Γιατί λέγεται η στοά των Γάλλων; Γιατί αυτή την τρύπα, την άνοιξαν οι δύο εταιρείες, Ελληνική και Βελγική, για να φτάσουν στο τέλος των διαδρόμων, των αρχαίων γαλαριών, ώστε από κει και πέρα να συνεχιστεί η εξόρυξη και να είναι ευκολότερη. Έτσι συνδέει κατά κάποιο τρόπο αυτή η στοά, την αρχή και το τέλος των υπόγειων διαδρόμων.

Το 1979 που πρωτοήρθα στην Πάρο, μέσω του Αρχίλοχου ξεκινήσαμε κάποια προσπάθεια. Χρειάστηκαν πάρα πολλά χρόνια, χρειάστηκαν επισκέψεις των μαθητών όλων των σχολείων, για δεκαετίες. Κάθε χρόνο έπαιρνα τους μαθητές μου και τους πήγαινα εκεί. Σιγά – σιγά αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε όλοι οι Παριανοί, την αξία τους τη μοναδική. Ευτύχημα είναι, ότι στη διαδρομή χαρακτηρίστηκε αρχαιολογικός χώρος. Και ευτύχημα είναι, ότι νοιάζονται πια οι πάντες. Κάπου δεν έχουμε βρει το δρόμο μας, ώστε να προχωρήσει μέσω της αρχαιολογικής υπηρεσίας, να γίνει ένα σωστό αρχαιολογικό πάρκο, ίσως το πιο σημαντικό αξιοθέατο στο χώρο των Κυκλάδων, για να μην πω στην Ελλάδα».

Τελικά το 2018 και σύµφωνα µε το ΦΕΚ 97/ΑΑΠ/17.5.2018 του Υπουργείου Πολιτισμού, η περιοχή των Αρχαίων Λατομείων της Πάρου στο Μαράθι (γνωστών επίσης µε την ονομασία ‘Λατομείο των Νυµφών’) στην οποία βρίσκονται επίσης οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις του 19ου αι., χαρακτηρίζεται ως ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΟΠΟΣ. Η εν λόγω απόφαση προέκυψε κατόπιν έγγραφου αιτήµατος του Φορέα «Ανασκαφές Πάρου». Ως εκ τούτου, προτείνεται η αρχαιολογική προβεί στην ανάδειξη του χώρου, γεγονός που θα σηµάνει τη δηµιουργία ενός σπουδαίου επισκέψιµου χώρου στην Πάρο, ικανού να προσελκύει ένα αρκετά µεγάλο κοµµάτι ποιοτικού παγκόσµιου τουρισµού. Για να ολοκληρωθεί το έργο απαιτείται η άµεση ενεργοποίηση και συνεργασία όλων τον εµπλεκόµενων φορέων: ‘Ανασκαφές Πάρου’, Υπουργείο Πολιτισµού, Αρχαιολογική Υπηρεσία, Περιφέρεια, Δήµος, Αρχαιολόγοι, Σύλλογοι, Ο.ΠΑ.Σ., ευαισθητοποιηµένα άτοµα και τοπική κοινωνία, καθώς επίσης και η επίλυση του ιδιοκτησιακού ζητήµατος.