Σε χωριό της Τραπεζούντας μιλάνε αρχαία ελληνικά

Σε χωριό της Τραπεζούντας μιλάνε αρχαία ελληνικά

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

Καθένας που έχει μελετήσει σε βάθος τα αρχαία ελληνικά έχει αντιμετωπίσει το περιπαικτικό πείραγμα των συνομιλητών του: Μα καλά; Πού πρόκειται να μιλήσεις μια νεκρή γλώσσα; Να όμως που το πείραγμα αυτό χάνει την δύναμή του καθώς εντοπίστηκε μια μικρή κοινότητα στη βόρεια Τουρκία που συζητά σε μια ελληνική διάλεκτο που όπως λένε οι γλωσσολόγοι φαίνεται να έχει κοινά στοιχεία με τη γλώσσα του Περικλή, του Πλάτωνα και του Σωκράτη.

Η κοινότητα  Ρωμαίικα (Romeyka) στην ακτή Μαύρης Θάλασσας. Μια κοινότητα που παίζει ακόμη και την λύρα. Όπως γράφει στο σχετικό άρθρο της η εφημερίδα «The Independent» εάν μπορούσαν να φορέσουν χιτώνες και να μελετήσουν τους Έλληνες Κλασσικούς και την  φιλοσοφία, θα μπορούσαν να ανοίξουν ένα θεματικό πάρκο Αρχαιοελληνικού ενδιαφέροντος και να καταστήσουν πανευτυχείς έναν μεγάλο αριθμό καθηγητών των κλασικών γλωσσών σε όλο τον κόσμο.

Η κοινότητα ζει στην περιοχή του  αρχαιοελληνικού Πόντου, εκεί  όπου ο Ιάσονας με τους Αργοναύτες αναζήτησαν  σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία να βρουν το χρυσόμαλλο  δέρας.  Και όπως Ιάσωνας έπρεπε να βρει το χρυσόμαλλο  δέρας, έτσι και οι γλωσσολόγοι έχουν μια ιδιαίτερη εργασία που πρέπει να την φέρουν σε πέρας το δυνατό συντομότερα. Πρέπει να ολοκληρώσουν τις μελέτες τους  σχετικά με την γλώσσα που μιλούν στην προαναφερθείσα κοινότητα προτού η γλώσσα, που ομιλείται  μόνο από  5.000 ομιλητές, να εξαφανισθεί . 

Στο σχετικό άρθρο του Steve Connor  στην βρετανική  εφημερίδα «The Independent» της 3ης Ιανουαρίου 2011,  που επαναφέρει στο προσκήνιο τον ελληνισµό του Πόντου και τη μακραίωνη επιβίωση της γλώσσας του, αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα εξής :

Μια απομονωμένη κοινότητα κοντά στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας σε ένα μακρινό μέρος της βορειοανατολικής Τουρκίας βρέθηκε να μιλά μια ελληνική ποντιακή διάλεκτο που είναι εντυπωσιακά παραπλήσια της γλώσσας που ομιλείτο πριν χιλιάδες χρόνια στην αρχαία Ελλάδα.

Αν και μόνο 5.000 άνθρωποι μιλούν τη διάλεκτο αυτή οι γλωσσολόγοι θεωρούν ότι είναι η πιο στενά συνδεδεμένη σήμερα γλώσσα  με αυτή που μιλούσαν οι Αρχαίοι Έλληνες στην καθημερινότητά τους και έτσι θα μπορούσε να δώσει πολλά στοιχεία στην μελέτη της εξελικτικής πορείας της γλώσσας του Σωκράτη και του Πλάτωνα. 

Η κοινότητα ζει σε μια συστάδα χωριών κοντά στην Τραπεζούντα, σε αυτό που ήταν μια φορά η αρχαία περιοχή του Πόντου, μια ελληνική αποικία που ο Ιάσωνας με τους Αργοναύτες του επισκέφθηκαν, σύμφωνα με την μυθολογία,  στο επικό ταξίδι τους από Θεσσαλία προς την Κολχίδα (σημερινή Γεωργία) για να ανακτήσουν το χρυσόμαλλο δέρας. Στον Πόντο επίσης θεωρείται ότι υπήρχε το βασίλειο των μυθικών Αμαζόνων, της άγριας  εκείνης  φυλής   γυναικών που έκοψαν τα στήθη τους προκειμένου να φέρουν τα  τόξα τους καλύτερα στη μάχη.

Οι γλωσσολόγοι διαπίστωσαν ότι η διάλεκτος, Ρωμαίικα (Romeyka), είναι μια ελληνική ποντιακή διάλεκτος που έχει δομικές ομοιότητες με τα αρχαία ελληνικά που δεν παρατηρούνται σε άλλες μορφές της γλώσσας όπως αυτή μιλιέται σήμερα. Το λεξιλόγιο των Ρωμαίικων έχει επίσης ομοιότητες με το λεξιλόγιο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. 

Η Ιωάννα Σιταρίδου, λέκτορας της ρωμαϊκής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, είπε: Τα «Ρωμαίικα» διατηρούν έναν εντυπωσιακό αριθμό γραμματικών γνωρισμάτων που προσθέτουν μια γεύση αρχαίων ελληνικών στη δομή της διαλέκτου, γνωρίσματα που έχουν χαθεί εντελώς από άλλες ποικιλίες των σύγχρονων ελληνικών. 

«Η χρήση του απαρεμφάτου έχει χαθεί από όλες τις άλλες ελληνικές διαλέκτους που είναι γνωστές σήμερα - έτσι οι ομιλητές των σύγχρονων ελληνικών θα έλεγαν ότι «δεν ήμουν ικανός ότι πηγαίνω» αντί «εγώ δεν ήμουν ικανός να πάω». Αλλά, στα «Ρωμαίικα» όχι µόνο διατηρήθηκε το απαρέμφατο, αλλά βρίσκουµε επίσης και απαρεμφατικές δοµές που δεν είχαν παρατηρηθεί προηγουµένως και που µόνο σε λατινογενείς γλώσσες έχουν το αντίστοιχό τους».

Οι χωρικοί που μιλούν «Ρωμαίικα»  δεν έχουν να παρουσιάσουν γραπτή εκδοχή της γλώσσας τους ενώ παρουσιάζουν και άλλα σημάδια γεωγραφικής και πολιτιστικής απομόνωσης. Παντρεύονται σπάνια έξω από την κοινότητά τους και παίζουν μια φολκλορική μουσική σε ένα πρόσθετο όργανο, το αποκαλούμενο kemenje στα Τούρκικα και λύρα στα «Ρωμαίικα». Η Δόκτωρ κα Σιταρίδου είπε στην εφημερίδα. «ξέρω μόνο για ένα άτομο που παντρεύτηκε  έξω από το χωριό του.» Επίσης συμπλήρωσε  «η μουσική είναι διακριτική και δεν μπορεί να μπερδευτεί με τίποτ' άλλο. Είναι σαφώς μοναδική στους ομιλητές των Ρωμαίικων.» 

Η λέκτορας του Κέµπριτζ ξεκίνησε την ακαδημαϊκή της καριέρα από τη συγκριτική ιστορική μελέτη των λατινογενών γλωσσών (ιδιαίτερα των ισπανικών και των παλαιών γαλλικών), έκανε όμως έρευνες και για την ιστορική σύνταξη των ελληνικών διαλέκτων – ιδίως των ποντιακών ελληνικών και των κυπριακών. 

Είναι πολύ πιθανό  τα μέλη της κοινότητας που μιλά Ρωμαίικα να  είναι σήμερα οι άμεσοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων που έζησαν κατά μήκος των ακτών της Μαύρης Θάλασσας πριν χιλιάδες χρόνια - ίσως πηγαίνοντας και πίσω στον 6ο  ή και 7ο αιώνα π.Χ. όταν αποικίστηκε αρχικά η περιοχή. Αλλά είναι επίσης δυνατό να είναι οι απόγονοι των ιθαγενών ή μιας των φυλών που είχαν μεταναστεύσει στην περιοχή και ενθαρρύνθηκαν ή αναγκάστηκαν για να μιλήσουν τη γλώσσα των αρχαίων ελλήνων αποίκων.

Τα μέλη της κοινότητας είναι σήμερα αφοσιωμένοι μουσουλμάνοι και έτσι τους επιτράπηκε να παραμείνουν στην Τουρκία μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923, όταν έγινε η γνωστή ανταλλαγή πληθυσμών και μετακινήθηκαν εκατέρωθεν, μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, περίπου δύο εκατομμύρια  άτομα. 

Τα επαναλαμβανόμενα κύματα αποδημίας, η κυρίαρχη επιρροής της πλειοψηφίας των τουρκόφωνων, και η πλήρης απουσία των Ρωμαίικων από την δημόσια ζωή, έχουν βάλει την συγκεκριμένη γλώσσα στον κατάλογο των γλωσσών που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν σύντομα από τον παγκόσμιο χάρτη των γλωσσών.

«Με μόνο 5.000 ομιλητές που υπάρχουν στην περιοχή, σε λίγο τα Ρωμαίικα θα είναι περισσότερο μια γλώσσα  κληρονομιάς παρά μια ζωντανή και ομιλούμενη διάλεκτο. Με τη συμβολή της όμως θα υφίστατο μια μοναδική ευκαιρία για να ξεκλειδωθεί  το πώς εξελίχτηκε η ελληνική γλώσσα στο πέρασμα των αιώνων» είπε η Δρ Σιταρίδου. «Φανταστείτε εάν θα μπορούσαμε σήμερα να μιλήσουμε σε άτομα που η γραμματική της γλώσσας τους είναι η πιο στενά συνδεδεμένη με μια γλώσσα του παρελθόντος. Όχι μόνο θα μπορούσαμε να χαράξουμε μια νέα γραμματική μιας σύγχρονης διαλέκτου αλλά θα μπορούσαμε επίσης να καταλάβουμε μερικές μορφές της γλώσσας του παρελθόντος. Αυτή είναι η ευκαιρία που  παρουσιάζεται με την ύπαρξη των Ρωμαίικων.» 

Οι μελέτες πάνω στη γραμματική των Ρωμαίικων  δείχνουν ότι αυτά έχουν πάμπολλες ομοιότητες με τα κοινά ελληνικά, την γλώσσα των ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων, τα οποία μιλήθηκαν κατά την περίοδο της ελληνικής επιρροής πέρα από τη Μικρά Ασία μεταξύ των χρόνων από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 4ο αιώνα µ.Χ. 

Τα σύγχρονα ελληνικά, εν τω μεταξύ, έχουν υποστεί ιδιαίτερες αλλαγές από το αρχαίο αντίστοιχό τους, και θεωρούνται ότι έχουν προκύψει από τα αποκαλούμενα βυζαντινά ελληνικά που ομιλούντο μεταξύ 7ου και 13ου  αιώνα μ. Χ . 

Η μελλοντική έρευνα θα επικεντρωθεί στο να αξιολογηθεί το πώς τα ελληνικά του Πόντου, από την ακτή της Μαύρης Θάλασσας, εξελίχθηκαν κατά τη διάρκεια των αιώνων. «Ξέρουμε ότι τα ελληνικά ομιλούντο συνεχώς στην περιοχή του Πόντου από τους αρχαίους χρόνους και μπορούμε να υποθέσουμε ότι η γεωγραφική απομόνωσή της κοινότητας από τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο αποτελεί ένα σοβαρό παράγοντα που εξηγεί το γιατί η γλώσσα αυτή διατηρήθηκε όπως είναι σήμερα,» λέγει η  Δρ Σιταρίδου. «Αυτό που δεν ξέρουμε ακόμα είναι εάν τα Ρωμαίικα προέκυψαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως οι άλλες ελληνικές διάλεκτοι και αν αργότερα η γλώσσα αυτή ανέπτυξε τα μοναδικά χαρακτηριστικά της που την έφεραν να μοιάζει με τα αρχαΐζοντα ελληνικά. 

Πολλές από τις παγκόσμιες γλώσσες εξαφανίζονται καθώς οι μόλις απομονωμένοι πληθυσμοί γίνονται μέρος της παγκόσμιας οικονομίας και τα παιδιά δεν μαθαίνουν πλέον την γλώσσα των παππούδων και γιαγιάδων τους και αντ' αυτής χρησιμοποιούν την κυρίαρχη γλώσσα του πληθυσμού της πλειοψηφίας. Αυτό μπορεί να συμβεί και εδώ όπου  η  κυρίαρχη γλώσσα είναι τα τουρκικά. 

«Στον Πόντο έχουμε τους σχεδόν τέλειους πειραματικούς όρους για να αξιολογήσουμε τι μπορεί να κερδηθεί και τι μπορεί να χαθεί ως αποτέλεσμα της γλωσσικής επαφής,» κατέληξε η  γλωσσολόγος Ιωάννα Σιταρίδου.

Πηγές:

http://www.independent.co.uk/life-style/history/jason-and-the-argot-land-where-greeks-ancient-language-survives-2174669.html

http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=4&artId=4611449

http://www.romeyka.org/the-romeyka-project/rediscovering-romeyka