Μίμησις Θεού - Θεοφάνεια στην Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη

Μίμησις Θεού

 

 

Ο εορτασμός των Θεοφανίων στο Αυτοκρατορικό Παλάτι της Κωνσταντινούπολης

 

Της  Μαρίνας Λουκάκη

Επικ. καθηγ. Βυζαντινής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης

 

ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ, εορτή της αποκάλυψης του Θεού επί της γης, γιορτάζονται με λαμπρότητα στο βυζαντινό Ιερό Παλάτιο. Η αυτοκρατορική ιδεολογία του Βυζαντίου, συνοψισμένη σε πολύ αδρές γραμμές, θεωρεί τον αυτοκράτορα εκλεκτό και αγαπημένο του Θεού. Ανδρείος, δίκαιος, εύστροφος, σώφρων και, προ πάντων, θεοσεβής, έχει την εύνοια του Θεού, είναι η εικόνα του Θεού στη γη και η βασιλεία του είναι απείκασμα της ουράνιας βασιλείας. Η ιδεολογία αυτή ανάγει βέβαια τις ρίζες της σε φιλοσοφικές απόψεις για τον ιδανικό ηγεμόνα του ελληνιστικού και ρωμαϊκού κόσμου, αλλά η θεμελίωση και η παγίωση της με βάση τη χριστιανική θεολογία οφείλεται στον επίσκοπο της αυτοκρατορικής αυλής του Μεγάλου Κωνσταντίνου, τον Ευσέβιο Καισαρείας.

 

Για τα Φώτα, όπως μας πληροφορεί ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος στο "Περί βασιλείου τάξεως". Το τυπικό της βυζαντινής αυλής προβλέπει συγκεκριμένη τελετουργία, εντός και εκτός του Ιερού Παλατιού, που αρχίζει από την προηγουμένη και στην οποία συμμετέχουν ο αυτοκράτορας και ο πατριάρχης. Κατά την πομπή (προέλευση) του αυτοκράτορα από το Ιερό Παλάτιο προς την Αγία Σοφία, οι δήμοι, σε διάφορα σημεία της διαδρομής, τον επευφημούν με καθορισμένα λόγια (άκτα), στα οποία συνδυάζεται το πνεύμα της εορτής με την αυτοκρατορική ιδεολογία: «Ο τη παλάμη βαπτισθείς σήμερον του Προδρόμου τη φρικτή αυτού παλάμη βασιλείς υμάς κηρυττη, θεόστεπτοι ευεργέται, και χρηστούς υμάς δεικνύη πάση τη οικουμένη». Μετά τη λειτουργία, ο αυτοκράτορας καλεί τον πατριάρχη σε γεύμα (κλητώριον) στο Παλάτι.

 

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος

 

 

Από τα μέσα του 11ου αιώνα καθιερώνεται η συνήθεια κάθε χρόνο την ημέρα των Θεοφανίων, στο πλαίσιο ειδικής τελετής, ένας επιφανής ρήτορας, συνήθως ο μαΐστωρ των ρητόρων, να εγκωμιάζει τον αυτοκράτορα, αναφερόμενος κυρίως στις επίκαιρες πράξεις του, πολιτικές και στρατιωτικές. Μετά τον μαίστορα, τον λόγο έπαιρναν οι μαθητές της ρητορικής, για να υμνήσουν με τη σειρά τους τον ηγεμόνα και να επιδείξουν τη ρητορική τους δεινότητα. Τα ρητορικά κείμενα που σώζονται βρίθουν από αλληγορικούς παραλληλισμούς που προβάλλουν τον βυζαντινό αυτοκράτορα ως εικόνα του βαπτισθέντος Χριστού: «Ανέβης ως λέων από του Ιστρου, τοις μεν εχθροίς φοβερός, τοις δ' υπό σε στρατεύμασιν θαυμαζόμενος, οίον εξ Ιορδανού τον βαπτισθέντα   Χριστόν   αναβαίνειν  η προφητεία φησιν αγγελικαίς δυνάμεσιν ευφημούμενον, αποστάταις δαίμοσιν εμβριμώμενον» (Μιχαήλ ο Θεσσαλονίκης προς τον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό, το 1153).

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

1.  Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί βασιλείου τάξεως, Παρίσι 1935, σ.36.

2.  Ωστόσο ήδη στις αρχές του 10ου αι. ο επίσκοπος Αρέθας εκφώνησε λόγο ενώπιον του αυτοκράτορα και του πατριάρχη στη διάρκεια του επίσημου γεύματος των Θεοφανίων.

3.     W. Regel, Fontes Rerum Byzantinarum, Αγία Πετρούπολη 1917,σ. 131.

 

Πηγή:

ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ τ. ΜΖ/ΟΙ 12 ΜΗΝΕΣ-ΧΕΙΜΩΝΑΣ