Το «αργό διάβασμα» γίνεται κίνημα

Το «αργό διάβασμα» γίνεται κίνημα

Μετά τα «slow food» και «slow travel» αναπτύσσεται μια εκστρατεία για αργή ανάγνωση, που τείνει να εκλείψει εξαιτίας του Ιντερνετ

Αν διαβάζετε αυτό το άρθρο τυπωμένο στο χαρτί, το πιο πιθανό είναι να φτάσετε κάπου στη μέση όσων έχω γράψει. Αν το διαβάζετε στο Διαδίκτυο, το πιο πιθανό είναι να φτάσετε μόνο στο ένα πέμπτο. Αυτή, τουλάχιστον, είναι η ετυμηγορία δύο πρόσφατων μελετών -της έκθεσης Eyetrack του Ινστιτούτου Poynter και της ανάλυσης του Τζέικομπ Νίλσεν- που αμφότερες υποστηρίζουν ότι πολλοί από μας δεν διαθέτουμε πια την ικανότητα συγκέντρωσης για να διαβάσουμε άρθρα μέχρι το τέλος τους.

Το πρόβλημα δεν σταματάει εδώ: πανεπιστημιακοί αναφέρουν ότι έχουμε γίνει, επίσης, λιγότερο προσεκτικοί αναγνώστες βιβλίων. Ο λέκτορας του Πανεπιστημίου του Μπαθ, Γκρεγκ Γκάραρντ, αποκάλυψε πρόσφατα ότι αναγκάστηκε να μικρύνει τη λίστα βιβλίων που αναθέτει στους φοιτητές του να διαβάσουν, ενώ ο Κιθ Τόμας, ιστορικός στην Οξφόρδη, έγραψε ότι έχει απορήσει με νέους συναδέλφους του, οι οποίοι αναλύουν τις πηγές τους με μια ψηφιακή «μηχανή αναζήτησης» αντί να διαβάσουν τα έργα στο σύνολό τους.

Το Διαδίκτυο βλάπτει

Γινόμαστε λοιπόν λιγότερο έξυπνοι; Περί αυτού πρόκειται; Πιθανόν. Σύμφωνα με όσα υποστηρίζονται στο «The Shallows» («Τα ρηχά»), το νέο βιβλίο του γκουρού της τεχνολογίας Νίκολας Καρ, η υπερδραστηριότητά μας στο Διαδίκτυο βλάπτει τις διανοητικές ικανότητες που χρειαζόμαστε για να επεξεργαστούμε και να κατανοήσουμε απαιτητικά κείμενα. Η ολοήμερη τροφοδότηση με ειδήσεις μάς κάνει να πηδάμε από το ένα άρθρο στο άλλο, χωρίς αναγκαστικά να εμβαθύνουμε σε οποιοδήποτε περιεχόμενο. Το διάβασμά μας διακόπτεται συχνά από το ηχητικό σήμα του τελευταίου email. Και απορροφούμε τώρα μικρές σειρές λέξεων στο Twitter και το Facebook πολύ πιο συχνά απ' ό, τι μεγαλύτερα κείμενα.

Ολα αυτά σημαίνουν ότι, αν και, εξαιτίας του Ιντερνετ, έχουμε γίνει πολύ καλοί στο να συλλέγουμε ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών, ταυτόχρονα ξεχνάμε βαθμιαία πώς να σταθούμε, να συλλογιστούμε και να συσχετίσουμε όλα αυτά τα στοιχεία μεταξύ τους. Έτσι, όπως παρατηρεί ο Καρ, «χάνουμε την ικανότητά μας να εξισορροπούμε αυτές τις δύο διανοητικές λειτουργίες».

Μειονότητα

Διαβάζετε ακόμη; Πιθανόν να ανήκετε σε μια μικρή μειονότητα. Δεν έχει σημασία, όμως: έχει αρχίσει μια φιλολογική επανάσταση. Πρώτα είχαμε την επανάσταση του αργού φαγητού, μετά του αργού ταξιδιού. Τώρα, στις εκστρατείες αυτές προστέθηκε το κίνημα του αργού διαβάσματος - μια ετερογενής ομάδα πανεπιστημιακών και διανοουμένων που θέλουν να μας πείσουν να μη βιαζόμαστε όταν διαβάζουμε και να μην αποφεύγουμε να ξαναδιαβάζουμε. Μας ζητούν να σβήνουμε όσο συχνότερα γίνεται το κομπιούτερ και να ανακαλύψουμε και πάλι τόσο τη χαρά της προσωπικής επαφής με «υλικά» κείμενα, όσο και την ικανότητα να τα επεξεργαζόμαστε πλήρως.

Δεν αφορά μόνο τους διανοούμενους

«Αν θέλεις να έχεις τη βαθιά εμπειρία ενός βιβλίου, αν θέλεις να το εσωτερικεύσεις, να αναμείξεις τις ιδέες ενός συγγραφέα με τις δικές σου, πρέπει να το διαβάσεις αργά», λέει ο Johν Miedema, ο Καναδός συγγραφέας του «Slow Reading» (2009). Ωστόσο, ο Λάνσελοτ Φλέτσερ, ο πρώτος συγγραφέας που διέδωσε τον όρο «αργό διάβασμα», διαφωνεί. Υποστηρίζει ότι το αργό διάβασμα δεν έχει τόσο να κάνει με το ξεδίπλωμα της δημιουργικότητας του αναγνώστη όσο με την ανακάλυψη της δημιουργικότητας του συγγραφέα. «Πρόθεσή μου ήταν να αντικρούσω τον μεταμοντερνισμό, να ενθαρρύνω την ανακάλυψη του συγγραφικού περιεχομένου», λέει ο Αμερικανός συγγραφέας που βρίσκεται τώρα σ' ένα ορεινό θέρετρο της ανατολικής Ευρώπης. «Λέω στους φοιτητές μου να σκεφτούν ότι το κείμενο το έγραψε ο Θεός. Αν δεν μπορούν να καταλάβουν κάτι, φταίνε αυτοί και όχι ο συγγραφέας».

Και ενώ ο Φλέτσερ χρησιμοποίησε αρχικά τον όρο σαν ακαδημαϊκό εργαλείο, το αργό διάβασμα έχει γίνει έκτοτε πολύ ευρύτερης εμβέλειας αντίληψη. Ο Miedema γράφει στην ιστοσελίδα του ότι το αργό διάβασμα, όπως και το αργό φαγητό, είναι κατά βάθος μια τοπικιστική ιδέα που μπορεί να βοηθήσει να συνδεθεί ο αναγνώστης με τη γειτονιά του. «Το αργό διάβασμα», γράφει, «είναι ένα κοινοτικό γεγονός που αποκαθιστά τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους και στις ιδέες. Η διατήρηση των σχέσεων μέσα από το διάβασμα βιώνεται όταν δανειζόμαστε βιβλία από φίλους, όταν διαβάζουμε ιστορίες στα παιδιά μας μέχρι να κοιμηθούν».

Πρόκληση

Εν τω μεταξύ, παρότι το κίνημα ξεκίνησε στους πανεπιστημιακούς κύκλους, η Τρέισι Σίλεϊ, καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο και συγγραφέας ενός μπλογκ για το αργό διάβασμα, είναι πεπεισμένη ότι το αργό διάβασμα «δεν αφορά μόνο τους διανοούμενους. Το προσεκτικό και αργό διάβασμα είναι μια πρόκληση για όλους μας». Το κίνημα, λοιπόν, δεν είναι ιδιαίτερα συνεκτικό -όπως έγραψε ο Μάλκολμ Τζόουνς σ' ένα άρθρο στο Newsweek, «δεν υπάρχει έμβλημα, ούτε κεντρικό συμβούλιο ούτε, δόξα τω Θεώ, κεντρική ιστοσελίδα» -, άλλωστε δεν είναι καν καινούργια ιδέα: ήδη από το 1623, η πρώτη έκδοση έργων του Σαίξπηρ παρακινούσε τους αναγνώστες να διαβάσουν τον συγγραφέα «ξανά και ξανά», ενώ το 1887, ο Φρειδερίκος Νίτσε περιέγραφε τον εαυτό του ως «δάσκαλο της αργής ανάγνωσης».

Εκείνο όμως που σαφώς συμβαίνει είναι ότι η εποχή μας της τεχνολογικής διάρροιας φέρνει όλο και περισσότερους αργούς αναγνώστες στο προσκήνιο. Όπως έγραψε ο Κιθ Τόμας στο LondoReview of Books, «η χρησιμοποίηση μηχανών αναζήτησης για να βρει κανείς λέξεις-κλειδιά μέσα σ' ένα κείμενο δεν μπορεί να υποκαταστήσει το κανονικό διάβασμα. Δεν αποκτάς ουσιαστική αντίληψη του κειμένου ούτε καταλαβαίνεις το περιεχόμενό του. Και δεν υπάρχει αυτόματος τρόπος να ανακαλύπτεις θησαυρούς - τα μισά πράγματα που έχω βρει στην έρευνά μου τα συνάντησα τυχαία καθώς έψαχνα για κάτι άλλο».

Ο Πιερ Μπαγιάρ άναψε «φωτιές» με ένα βιβλίο

Ορισμένοι λόγιοι, πάντως, διαφωνούν. Ένας καθηγητής Λογοτεχνίας, ο Πιερ Μπαγιάρ, προκάλεσε αίσθηση όταν έγραψε ένα βιβλίο για το πώς οι αναγνώστες μπορούν να διαμορφώσουν αξιόπιστη γνώμη για έργα που απλώς έχουν ξεφυλλίσει ή δεν έχουν καν διαβάσει ποτέ. «Έχεις τη δυνατότητα να συζητήσεις παθιασμένα για ένα βιβλίο που δεν έχεις διαβάσει, ακόμα και (κατά προτίμηση) με κάποιον που επίσης δεν το έχει διαβάσει», λέει στο «Πώς να μιλάτε για βιβλία που δεν έχετε διαβάσει» (2007), προσθέτοντας ότι αυτού του είδους η μπλόφα βρίσκεται μάλιστα «στο κέντρο της δημιουργικής διαδικασίας».

Οι αργοί αναγνώστες είναι στα μαχαίρια με τον Μπαγιάρ. Η Τρέισι Σίλεϊ λέει ότι «πιθανόν να μπορείς να κάνεις μια στοιχειώδη συζήτηση για ένα βιβλίο αν έχεις διαβάσει μόνο μια περίληψή του, αλλά όσον αφορά το διάβασμα που θέλω να κάνουν οι φοιτητές μου, οι λέξεις έχουν σημασία. Το συγκεκριμένο σχήμα των προτάσεων έχει σημασία». 

The Guardian

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_100001_22/08/2010_411922

Κλείστε τον υπολογιστή σας έστω και για μια μέρα την εβδομάδα

Το βιβλίο του Νίκολας Καρ προχωράει ακόμα παραπέρα. «Οι λέξεις του συγγραφέα», λέει ο Καρ, «λειτουργούν σαν καταλύτες στο μυαλό του αναγνώστη, εμπνέοντας νέες εμβαθύνσεις, συσχετισμούς και διοράσεις». Και ακόμα πιο σημαντικό ίσως είναι πως μόνο μέσα από το αργό διάβασμα μπορεί η μεγάλη λογοτεχνία να καλλιεργηθεί στο μέλλον. Όπως γράφει ο Καρ, «η ίδια η ύπαρξη του προσεκτικού, κριτικού αναγνώστη προσφέρει το κέντρισμα για τη δουλειά του συγγραφέα. Δίνει στον λογοτέχνη την αυτοπεποίθηση να εξερευνήσει νέες μορφές έκφρασης, να ακολουθήσει δύσκολα και απαιτητικά μονοπάτια σκέψης, να ριψοκινδυνεύσει σε αχαρτογράφητες και ενίοτε επικίνδυνες περιοχές».

Επιπλέον, όπως υποστηρίζει η Τρέισι Σίλεϊ, η φιλολογική μπλόφα του Μπαγιάρ απλώς συσκοτίζει ένα μεγαλύτερο πρόβλημα: τη διάβρωση της ικανότητάς μας για συγκέντρωση, όπως υπογραμμίζεται στο βιβλίο του Καρ. Η Σίλεϊ σημειώνει ότι έπειτα από συζητήσεις με τους φοιτητές της διαπίστωσε ότι «οι περισσότεροι δεν μπορούν να συγκεντρωθούν στο διάβασμα ενός κειμένου πάνω από 30 δευτερόλεπτα ή ένα λεπτό τη φορά. Εκπαιδευόμαστε στο αποσπασματικό διάβασμα από τη νέα τεχνολογία». Αντίθετα, όμως, με τον Γκρεγκ Γκάραρντ, δεν θέλει να περικόψει την ποσότητα διαβασμάτων που αναθέτει στους φοιτητές της. «Δεν θέλω απλώς να ρίξω κάτω την πετσέτα», λέει.

Η Σίλεϊ βρίσκει έναν απρόσμενο σύμμαχο στον Χένρι Χίτσινγκς, ο οποίος -ως συγγραφέας ενός βιβλίου με τον τίτλο «Πώς να μιλάτε πραγματικά για βιβλία που δεν έχετε διαβάσει» (2008) - θα μπορούσε αρχικά να θεωρηθεί οπαδός του Μπαγιάρ. «Παρά το θέμα του βιβλίου μου», λέει ο Χίτσινγκς, «δεν μ’ αρέσουν οι μπλόφες και τα κόλπα. Το βιβλίο μου είναι μια συνηγορία στο γεγονός ότι το διάβασμα έχει μεγάλη σημασία. Έχει την πρόθεση να ενθαρρύνει τους υποψήφιους μπλοφαδόρους να προχωρήσουν πέρα από την μπλόφα, αν και το κάνει με τη δικαιολογία ότι τους εξοπλίζει για λογοτεχνικές μάχες».

Ο Χίτσινγκς πιστεύει επίσης ότι η πόλωση αργό-γρήγορο διάβασμα είναι κάπως ιδεαλιστική. «Όλοι έχουμε διαφορετικές μεταμφιέσεις ως αναγνώστες. Αν, π.χ., διαβάζουμε Τζέιμς Τζόις, το αργό διάβασμα είναι το πιο κατάλληλο. Αν όμως διαβάζουμε τις οδηγίες για ένα καινούργιο πλυντήριο, η ταχύτητα δεν έχει σημασία». Συμφωνεί πάντως ότι το Ιντερνετ αποτελεί μέρος του προβλήματος. «Μας συνηθίζει σε νέους τρόπους να διαβάζουμε, να κοιτάζουμε και να καταναλώνουμε», λέει, «και κατατεμαχίζει το περιθώριο προσοχής μας». Υποστηρίζει επίσης ότι «το πραγματικό θέμα με το Ιντερνετ είναι ίσως ότι διαβρώνει την αίσθηση του εαυτού, την ικανότητα για το είδος της μοναχικής ευχαρίστησης που δίνει το διάβασμα από τότε που υπάρχει το τυπωμένο βιβλίο».

Η λύση στο πρόβλημα

Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Όλοι οι υπέρμαχοι της αργής ανάγνωσης με τους οποίους μίλησα γνωρίζουν ότι η ολική απόρριψη του Ιντερνετ είναι μη ρεαλιστική, πολλοί όμως πιστεύουν ότι η προσωρινή αποδέσμευση από την τεχνολογία είναι η απάντηση. Οι φοιτητές της Τρέισι Σίλεϊ, για παράδειγμα, έχουν προτείνει να κλείνουν τον υπολογιστή τους μια μέρα τη βδομάδα. Με δεδομένο όμως τον ρυθμό με τον οποίο ζούμε οι περισσότεροι, έχουμε στ’ αλήθεια καθόλου χρόνο; Ο Γκάραρντ πιστεύει πως ναι. «Δεν είμαι λουδίτης -αυτή τη στιγμή είμαι στο iPhone τσεκάροντας το ταχυδρομείο μου- αλλά καταφέρνω πάντα να κάνω “διακοπές” μέσα στην εβδομάδα: τέσσερις πέντε ώρες με το Ιντερνετ αποσυνδεμένο».

Εν τω μεταξύ, ο Τζέικομπ Νίλσεν -ο γκουρού του Ιντερνετ πίσω από τα στατιστικά στοιχεία που αναφέραμε στην αρχή- πιστεύει ότι το iPad ίσως είναι η απάντηση: «Είναι ευχάριστο και διασκεδαστικό και δεν θυμίζει δουλειά». Αλλά αν και ο Τζον Μιεντέμα πιστεύει ότι τα iPad και τα Kindles είναι «καλός ενδιάμεσος σταθμός, ιδιαίτερα αν βρίσκεσαι στον δρόμο», δεν υπάρχει τίποτα που να υποκαθιστά ορισμένες πλευρές του χάρτινου βιβλίου. «Το δέσιμο του βιβλίου αιχμαλωτίζει μια εμπειρία ή μια ιδέα σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο». Και η προσωπική σχέση με το βιβλίο συνεχίζεται όταν τελειώσει το διάβασμα και πάρει τη θέση του στα ράφια της βιβλιοθήκης.

Προσωπικά, δεν ξέρω αν θα μπορούσα να μείνω για πολύ εκτός σύνδεσης με το Ιντερνετ. Ακόμα και γράφοντας αυτό το άρθρο έκανα περιηγήσεις ανάμεσα σε ιστοσελίδες, χωρίς να στέκομαι πουθενά για πολύ. Το διάβασμα μέσα στο Διαδίκτυο έχει ενσωματωθεί στην καθημερινότητά μου. Διαβάζω μελέτες και άρθρα σε PDF και νιώθω πιο άνετα να κοιτάζω τις ειδήσεις από διάφορες πηγές παρά να στηρίζομαι σε μια μόνο γραπτή πηγή. Υποψιάζομαι ότι πολλοί αναγνώστες βρίσκονται στην ίδια κατάσταση.

Αν όμως, όπως εγώ, θέλετε πότε-πότε να διαβάσετε πιο αργά, υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια. Μπορείτε να «κατεβάσετε» μια ψηφιακή εφαρμογή που αποκαλείται Freedom και σας επιτρέπει να διαβάζετε με την ησυχία σας κόβοντας τη σύνδεση με το Ιντερνετ. Ή, αν θέλετε να αφαιρέσετε τις διαφημίσεις και άλλες περισπάσεις από την οθόνη σας, μπορείτε πάντα να κατεβάσετε το εκτός δικτύου Instapaper για το iPhone σας. Αν ακόμα διαβάζετε, δηλαδή.

Πηγή:

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_100002_22/08/2010_411921

Τα διαβάσαμε εδώ:

https://boraeinai.blogspot.com/2010/10/blog-post_24.html