Ο
ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ
Ο
αρχαιότερος υπολογιστής στο ΑΠΘ
Κατασκεύασαν
το πιο πιστό αντίγραφο του Mηχανισμού των Αντικυθήρων
Οταν ο καθηγητής του
Πανεπιστημίου του Γέιλ, Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις, μετά 23 χρόνια ερευνών
τοποθετούσε την πλάκα στο πρώτο αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων,
πίστευε ότι είχε φτάσει στη λύση του μεγάλου γρίφου για τα πρώτα γρανάζια που
κατασκεύασαν και συνδύασαν οι αρχαίοι Έλληνες πριν από 20 αιώνες.
Οι ραδιογραφίες του
πυρηνικού φυσικού Χαρ. Καράκαλου, που βοήθησαν τον Αμερικανό καθηγητή, και
κυρίως τα συμπεράσματα του δρος Πράις, για το πώς συνδέονταν οι πολύπλοκοι
άξονες με γρανάζια του Μηχανισμού, «μας υποχρέωσαν να αλλάξουμε ριζικά τα όσα
πιστεύαμε για την ελληνιστική τεχνολογία».
Όμως, όπως σημείωνε ο
Αυστραλός επιστήμονας Αλαν Μπρόμλεϊ, που επίσης ασχολήθηκε χρόνια με το αρχαίο
αντικείμενο κατασκευάζοντας κι αυτός ένα αντίγραφο, το μυστήριο συνεχίζεται.
Σήμερα, διά χειρός ομάδας του ΑΠΘ, η χώρα μας διαθέτει το πιο «κοντινό»
αντίγραφο του αρχαιοελληνικού τεχνολογικού θαύματος.
Το πολύπλοκο μηχάνημα, που
ανασύρθηκε το 1900 από τον βυθό της θάλασσας των Αντικυθήρων από Σύμιους
σφουγγαράδες, κρατά ακόμη κρυμμένα κάποια μυστικά του, παρά τις υπερσύγχρονες
τομογραφίες που έγιναν στα τμήματά του στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, τις
αλλεπάλληλες επιστημονικές έρευνες και τις προσπάθειες διακεκριμένων
επιστημόνων να κατασκευάσουν πανομοιότυπους μηχανισμούς που να αποδίδουν
αστρονομικά δεδομένα, όπως πιστεύεται ότι παρείχε στον χρήστη του ο αρχαίος
μηχανισμός που βρέθηκε στο ρωμαϊκό ναυάγιο του 80 π.Χ.
Σήμερα, περίπου 38 χρόνια
μετά τις δημοσιεύσεις του Πράις, ο αριθμός των αξιόλογων αντιγράφων του
Μηχανισμού των Αντικυθήρων σε μουσεία και εκθέσεις όλου του κόσμου δεν
ξεπερνούν τα 15.
Με
σύγχρονα υλικά
«Αυτό ίσως να οφείλεται
στο ότι έχει διασωθεί μόνο το 40% του αρχαίου μηχανισμού και λείπει το
υπόλοιπο. Ξέρουμε τι κάνει, αλλά σίγουρα μπορεί να κάνει και κάτι παραπάνω»,
τονίζει ο μαθηματικός Διον. Κριάρης, που έχει κατασκευάσει με συγχρονα υλικά το
1/3 των αντιγράφων σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Νέα Υόρκη.
Σύμφωνα με την επικρατούσα
επιστημονική άποψη, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής
εκπληκτικής τεχνολογίας. Ο πρώτος υπολογιστής του κόσμου.
Κατασκευάστηκε πριν από
περίπου 2.000 χρόνια (υπάρχουν ελάχιστες ιστορικές αναφορές γι’ αυτόν) κι
εχρησιμοποιείτο για τον ακριβή υπολογισμό της θέσης του Ήλιου, της Σελήνης,
πιθανώς και των πλανητών.
«Δεν μπορώ να φανταστώ την
τεχνολογία που χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι τεχνίτες για την κατασκευή των αξόνων
πολύπλοκης γεωμετρίας που στηρίζουν τα δεκάδες γρανάζια που περιέχει ο
Μηχανισμός των Αντικυθήρων», τονίζει στην «Κ» ο αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικών
Μηχανικών του ΑΠΘ κ. Κυρ. Ευσταθίου. «Υπάρχουν άξονες στο εσωτερικό του με
τετραγωνικές, κυλινδρικές διατομές, έκκεντροι που ακόμη και σήμερα είναι
δύσκολο να κατασκευαστούν και παραμένει ερώτημα πώς τους κατασκεύαζαν και με
τόση ακρίβεια...»
Ο ίδιος μαζί με τον
καθηγητή Αστρονομίας του ΑΠΘ κ. Γιάννη Σειραδάκη εργάστηκαν στα εργαστήρια του
Πανεπιστημίου για την κατασκευή ενός πανομοιότυπου Μηχανισμού των Αντικυθήρων
ίδιας κλίμακας, ολόιδιων υλικών και ίδιου τρόπου συναρμολόγησης με αυτά του
αρχαίου.
Στα 29 γρανάζια που έχουν
εντοπιστεί στα θραύσματα του πρωτοτύπου, με βάση αστρονομικά μεγέθη
προσδιορίστηκαν άλλα 10 και τα νέα στοιχεία από το εσωτερικό των θραυσμάτων που
αποκάλυψε ο πρωτοποριακός τομογράφος Blade Runner τo 2005 στο Μουσείο Αθηνών,
οδήγησαν την ομάδα του ΑΠΘ στην κατασκευή ενός αντιγράφου «όσο το δυνατόν
πιστότερου μπορούσε να γίνει, χωρίς όμως να χρησιμοποιηθούν μοντέρνα και
σύγχρονα μηχανολογικά υλικά», υπογράμμισε στην «Κ» ο κ. Σειραδάκης.
«Χρησιμοποιήσαμε ακτίνες
λέιζερ, κατασκευάσαμε τα γρανάζια με ηλεκτροδιάβρωση κοπής με σύρμα και τους
πολύπλοκους άξονες με ψηφιακά καθοδηγούμενες εργαλειομηχανές (CNC). Μεταξύ
άλλων, απαιτήθηκε απόλυτη ακρίβεια υπερσύγχρονης τεχνολογίας για τη διάνοιξη
365 οπών (ημέρες έτους) διαμέτρου μισού χιλιοστού που η μια “ακουμπάει” στην
άλλη χωρίς να ενώνονται και ξαναδημιουργεί ερωτήματα για πώς το πετύχαιναν οι
αρχαίοι τεχνίτες», υπογραμμίζει ο κ. Ευσταθίου.
Η πανεπιστημιακή ομάδα του
ΑΠΘ αναζητεί τώρα πόρους χρηματοδότησης για να προχωρήσει στην κατασκευή τριών
πιο βελτιωμένων αντιγράφων (λιγότερο ευαίσθητα στη χρήση), που θα διαθέτουν την
απόλυτη βαθμονόμηση και θα μπορούν να εκτελούν τους ίδιους αστρονομικούς
υπολογισμούς που σήμερα συνήθως στα αστεροσκοπεία εκτελούνται μέσα από τα
προγράμματα των σύγχρονων ηλεκτρονικών υπολογιστών...
Tου Θαναση Τσιγγανα
Πηγή:
Ο
Μηχανισμός των Αντικυθήρων
Ο Υπολογιστής των
Αντικυθήρων όπως έχει ονομαστεί ένα αστρονομικό όργανο - υπολογιστής μετρούσε
τις εκλείψεις του Ηλίου και της Σελήνης και κατά πάσα πιθανότητα τις τροχιές
των πλανητών. Μια διάταξη που είναι από τις πιο σημαντικές μηχανικές εφευρέσεις
στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι
είχε κατασκευαστεί γύρω στο 90 π.Χ. αλλά μετά την λεπτομερή ανάλυση του, με ένα
αξονικό τομογράφο βάρους 8 τόνων από την Αγγλία, βρήκαμε ότι φτιάχτηκε μερικές
δεκαετίες νωρίτερα, δηλαδή κοντά στο 125 π.Χ. Εκείνη την εποχή μάλιστα δεν
ζούσε άλλος μεγάλος αστρονόμος στον ελλαδικό χώρο εκτός από τον Ίππαρχο, ο
οποίος εκτός από αστρονόμος ήταν και μαθηματικός, γεωγράφος και μετεωρολόγος.
Έζησε μετά τον Αρχιμήδη, τον Αρίσταρχο, τον Απολλώνιο και τον Ερατοσθένη.
Ήταν η ίδια εποχή, από το
161 π.Χ. μέχρι και το 126 π.Χ., που ο Ίππαρχος έκανε πολλές παρατηρήσεις στη
Βιθυνία, τη Ρόδο και την Αλεξάνδρεια. Στο έργο του αυτό βοηθήθηκε από μια σειρά
οργάνων που φαίνεται ότι ο ίδιος είχε επιμεληθεί την κατασκευή τους και ήταν
μεταξύ άλλων ο γνώμων, το ηλιωρολόγιον, το υδρολόγιον, η στερεά σφαίρα, η
διόπτρα και ο αστρολάβος. Έτσι, ο Ίππαρχος παρουσιάζεται εξαιτίας της
σπουδαιότητας του πλήθους των ανακαλύψεών του ως ο κατεξοχήν δημιουργός της
επιστήμης της Αστρονομίας και ως ο μεγαλύτερος αστρονόμος παρατηρητής όλων των
εποχών. Ίσως λοιπόν και ο περίφημος Μηχανισμός των Αντικυθήρων φτιάχτηκε από
τον Ίππαρχο.
Ο Ίππαρχος ειδικότερα
ασχολήθηκε με τον προσδιορισμό της διάρκειας του τροπικού έτους και με τη
μέτρηση των εκλειπτικών συντεταγμένων των απλανών αστέρων. Έτσι, οδηγήθηκε στη
θεμελιώδους σημασίας ανακάλυψη του φαινομένου της μεταπτώσεως των ισημεριών,
πάνω στο οποίο στηρίζεται ολόκληρο το σημερινό οικοδόμημα της αστρονομίας
θέσεως.
Ο Κικέρων (106-43 π.Χ.).
πολιτικός και φιλόσοφος, είχε επισκεφτεί τη Ρόδο στα έτη 79-78 π.Χ. και έχει
αναφερθεί σε ένα μηχανισμό όμοιο με αυτόν των Αντικυθήρων του Ποσειδώνειου
Απαμέα (135-50 π.Χ.), ενός αστρονόμου, γεωγράφου και γεωλόγου που ζούσε στη
Ρόδο. Γράφει ο Κικέρων: «Πρόσφατα κατασκεύασε ο φίλος μας Ποσειδώνιος μια
συσκευή, η οποία σε κάθε περιστροφή αναπαράγει τις ίδιες κινήσεις του Ήλιου,
της Σελήνας και των πέντε πλανητών.»
Ο στρατηγός Μάρκελλος, ο
κατακτητής των Συρακουσών, είχε μεταφέρει τους μηχανισμούς του Αρχιμήδη, μετά
τη δολοφονία του τελευταίου, και τους τοποθέτησε στον ναό της Αρετής στη Ρώμη,
όπου παρέμειναν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο Ποσειδώνιος, στον οποίο γίνεται
αναφορά από τον Κικέρωνα, είχε ζήσει για ένα διάστημα στη Ρώμη ως πρέσβης της
Ρόδου, και φαίνεται ότι είχε μελετήσει τους μηχανισμούς του Αρχιμήδη, οπότε
κατασκεύασε κάτι παρόμοιο.
Η νέα έρευνα
Η εξέταση του Υπολογιστή
έγινε στην οδό Τοσίτσα, δίπλα από το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, όπου και
φυλάσσεται. Εκεί εγκαταστάθηκε τον Μάιο του 2006 ένας αξονικός τομογράφος της
βρετανικής εταιρείας Χ-ΤΕΚ Systems και ο αμερικανικός μηχανισμός ψηφιακής
απεικόνισης ΡΤΜ Dome Hewlett-Packard. Οι Έλληνες και ξένοι ειδικοί κατάφεραν να
διακρίνουν τα γράμματα και τα στοιχεία του Μηχανισμού, που βρίσκονταν σχεδόν σβησμένα
και κρυμμένα στη σκουριά εδώ και 2.000 χρόνια. Τα γράμματα είναι τόσο μικρά που
δεν ξεπερνούν σε μέγεθος τα 2-3 χιλιοστά. Ήταν χαραγμένα σε φύλλα μπρούντζου τα
οποία βρίσκονταν τοποθετημένα στο εσωτερικό του Μηχανισμού χωρίς ποτέ κανείς να
καταφέρει να τα διακρίνει.
Είναι ένα αστρονομικό
μηχάνημα ακριβείας, με εκπληκτική μηχανική τελειότητα, μέσα σε ένα ξύλινο
κιβώτιο με διαβαθμισμένες πλάκες στο εξωτερικό του. Εσωτερικά αποτελείτο από 30
αλληλοεμπλεκόμενους οδοντωτούς τροχούς, έκκεντρα τοποθετημένους. Τους τροχούς,
που ήταν οργανωμένοι επικυκλοειδώς, έθετε σε κίνηση, με διαφορετική ταχύτητα
τον καθένα, ένας περιστρεφόμενος χειροκίνητος άξονας.
Δείκτες σύμφωνα με τις
επιγραφές έδειχναν την πορεία του Ήλιου, την πορεία και τις φάσεις της Σελήνης
και των πλανητών στον ζωδιακό κύκλο. Ο Άγγλος φυσικός και ιστορικός της
επιστήμης Derek De Solla Price που μελέτησε επί 25 χρόνια τον υπολογιστή
διαπιστώνει την ύπαρξη ενός πολύπλοκου συστήματος διαφορικού οδοντωτού τροχού,
ο οποίος δεχόταν δύο διαφορετικές περιστροφές, και αναλόγως "έβγαζε"
αποτέλεσμα. Δηλαδή εκτελούσε μαθηματικές πράξεις με μηχανικό τρόπο.
Ο Μηχανισμός των
Αντικυθήρων συνοδευόταν και από μπρούντζινα φύλλα στα οποία οι ειδικοί
διέκριναν τη λέξη «Ισπανία» και τη φράση «Φάρος της Αλεξάνδρειας». Ήταν λοιπόν
σαν ένα εγχειρίδιο χρήσης στον οποίο αποκαλύφθηκαν περίπου 2.000 χαρακτήρες που
σχημάτιζαν φράσεις, πολλές από τις οποίες είναι κομμένες. Ανάμεσα στους
χαρακτήρες αποκωδικοποιήθηκε η λέξη «στηριγμός», η οποία αποτελεί έναν
αστρονομικό όρο που σημαίνει την αλλαγή της κατεύθυνσης του πλανήτη στον
ουρανό.
Όλες πάντως οι ενδείξεις
που έχουν συγκεντρωθεί μέχρι σήμερα, κάνουν τους ειδικούς να πιστεύουν ότι το
εγχειρίδιο λειτουργίας του Μηχανισμού είναι το πρώτο γνωστό κείμενο της
αρχαιότητας όπου αποδίδεται η Ισπανία με τη σημερινή της ονομασία. Οι
επιστήμονες θεωρούν ότι ο Μηχανισμός έκρυβε και πληροφορίες για τη ναυσιπλοΐα
τόσο προς τον Φάρο της Αλεξάνδρειας όσο και προς την Ισπανία.
Τι
δείχνουν οι μηχανισμοί του Μηχανισμού;
Η πίσω μεριά
Το Μηχανισμό μπορούμε να
το φανταστούμε σαν ένα ξύλινο κουτί με τρία καντράν, σαν ρολόγια, το ένα στην
πρόσθια όψη και τα δύο στην πίσω πλευρά. Ο οδοντωτός μηχανισμός (που μοιάζει με
ένα καντράν ρολογιού) της πρόσθιας πλευράς, που δείχνει τις θέσεις του Ήλιου
και της Σελήνης, είναι ένα ημερολόγιο 365 ημερών το οποίο έχει τη δυνατότητα να
ρυθμιστεί για τα δίσεκτα έτη. Ο μηχανισμός στο πάνω μέρος της πίσω πλευράς
αποτελείται από μια σπείρα 235 υποδιαιρέσεων και δείχνει τους 235 μήνες του
Μετωνικού κύκλου (βαβυλωνιακής έμπνευσης).
Ένας άλλος αρχαίος
αστρονομικός κύκλος είναι ο Καλλιπικός κύκλος, που αντιπροσωπεύεται από ένα
μικρότερο καντράν στο εσωτερικό του προηγουμένου. Οι υποδιαιρέσει στο κάτω
καντράν της πίσω πλευράς (223 σε μια σπείρα τεσσάρων στροφών) αποδεικνύουν ότι
πρόκειται για την αναπαράσταση του κύκλου του Σάρου, ενώ το μικρό καντράν στο
εσωτερικό του προηγουμένου αντιπροσωπεύει τον κύκλο του Εξελιγμού. Όσο για τους
δείκτες των καντράν, μπορεί κανείς να τους φανταστεί σαν τις βελόνες των πικάπ.
Τέλος, οι επιγραφές και τα σύμβολα που έχουν διαβαστεί επιβεβαιώνουν τα
συμπεράσματα των επιστημόνων για τις λειτουργίες των μηχανισμών.
Στοιχεία
Βαβυλωνιακής Αστρονομίας
• Ο σεληνιακός ή συνοδικός μήνας είναι το διάστημα μεταξύ δύο
ομοίων φάσεων της Σελήνης, π.χ. από πανσέληνο σε πανσέληνο.
• Ό Μετωνικός κύκλος προκύπτει από τη στενή ισοτιμία 19 ετών
με 235 σεληνιακούς μήνες. Αντιπροσωπεύει την επιστροφή της Σελήνης στην ίδια
φάση και στην ίδια ημερομηνία του έτους. Με το κλείσιμο του κύκλου ο Ήλιος, η
Σελήνη και η Γη επιστρέφουν περίπου στους ίδιους σχετικούς προσανατολισμούς.
• Ο Καλλιππικός κύκλος διαρκεί 76 χρόνια και είναι τέσσερις
Μετωνικοί κύκλοι μείον μία ημέρα. Έτσι αυξάνεται η ακρίβεια με την οποία αντιστοιχίζεται
ένα ηλιακό έτος με πλήρες σεληνια-κού8μήνες.
• Ο κύκλος του Σάρου προβλέπει εκλείψεις: αν μια ηλιακή ή
σεληνιακή έκλειψη συμβεί σήμερα, μια παρόμοια θα συμβεί έπειτα από 223
σεληνιακούς μήνες. Έτσι από τις προηγούμενες εκλείψεις μπορούν να προβλεφθούν
οι επόμενες.
• Επειδή ο αριθμός των ημερών στον κύκλο του Σάρου δεν είναι
ακέραιος, οι σεληνιακές εκλείψεις είναι μετατοπισμένες κατά οκτώ ώρες και οι
ηλιακές (οι οποίες γίνονται ορατές από συγκεκριμένα γεωγραφικά πλάτη)
μετατοπίζονται κατά 120 μοίρες.
• Ακριβείς επαναλήψεις σεληνιακών εκλείψεων λαμβάνουν χώρα
ύστερα από τρεις κύκλους του Σάρου (όταν οι οκτάωρες μετατοπίσει συμπληρώσουν
ένα 24ωρο), πράγμα το οποίο περιγράφεται από τον κύκλο του Εξελιγμού, διαρκείας
54 ετών.
Η
ανακάλυψη
Ο μηχανισμός των
Αντικηθύρων ανασύρθηκε από τον βυθό της θάλασσας το 1901 και γλίτωσε ως από
θαύμα μαζί με άλλα εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου από τους
Γερμανούς στην Κατοχή, για να μπει στα τέλη του 2005 σε ειδικό ψηφιακό
τομογράφο ώστε να αποκαλυφθεί το εσωτερικό του.
Η ανακάλυψη του έγινε από
Συμιακούς σφουγγαράδες καθώς επέστρεφαν το Πάσχα του 1900 με το καΐκι τους στα
Δωδεκάνησα από τα νερά της Λιβύης, όπου είχαν πάει να βουτήξουν για σφουγγάρια.
Στο ταξίδι του γυρισμού έπεσαν σε μια φοβερή φουρτούνα, που τους ανάγκασε να
παρακάμψουν και να δέσουν σε υπήνεμο όρμο των Αντικυθήρων μέχρι να περάσει η
αντάρα. Τις ημέρες που παρέμειναν εκεί, κάποιοι από τους σφουγγαράδες
αποφάσισαν να εξερευνήσουν τον βυθό της περιοχής σε βάθος 43 μέτρων. Ένας από
αυτούς ανέβηκε τρομοκρατημένος στο καΐκι για να αναφέρει στον καπετάνιο πως
είδε το πόδι μιας νεκρής γυναίκας. Βεβαίως, δεν επρόκειτο για μακάβριο εύρημα
αλλά για τμήμα ενός αγάλματος. Οι δύτες είχαν βρει κατά σύμπτωση ένα ρωμαϊκό
ναυάγιο σε βάθος 60 μέτρων με πλουσιότατο φορτίο: κοσμήματα, αγάλματα μαρμάρινα
και μπρούτζινα ήταν διάσπαρτα στον πυθμένα. Ανάμεσά τους ήταν τα γνωστά σήμερα
γλυπτά ο Έφηβος των Αντικυθήρων και ο Φιλόσοφος των Αντικυθήρων. Η ανέλκυσή
τους με την έλλειψη των τεχνικών μέσων την εποχή εκείνη ήταν εξαιρετικά
δύσκολη. Ένας σφουγγαράς έχασε τη ζωή του και άλλοι δύο τραυματίστηκαν σοβαρά
αλλά η επιχείρηση ολοκληρώθηκε το 1901 με αυτοθυσία, συνέπεια και πλήρη
ενημέρωση των ελληνικών αρχών από την πρώτη στιγμή. Τα ανασυρθέντα αντικείμενα
μεταφέρθηκαν αμέσως στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ανάμεσά τους ήταν και το
περίεργο εύρημα: ένα κουτί (20x30x8 εκ.) με μπρούτζινα και ξύλινα μέρη που
είχαν παραμορφωθεί από τη διάβρωση. Το 1902, ο αρχαιολόγος Στάης το εξέτασε με
μεγαλύτερη προσοχή για να ανακαλύψει με έκπληξη ότι τα μεταλλικά μέρη του έχουν
περίγραμμα οδοντωτών τροχών. Οι κατοπινοί ερευνητές διαφώνησαν σε πολλές
περιπτώσεις μεταξύ τους αλλά όλοι ήταν σίγουροι ότι επρόκειτο για τον πιο
σύνθετο μηχανισμό της αρχαιότητας που χρονολογείτο περίπου έναν αιώνα π.Χ., και
ότι δεν είχε ανακαλυφθεί σε κανένα μέρος του κόσμου τίποτα παρόμοιο για τα
επόμενα 1.300 χρόνια. Κανείς όμως δεν μπορούσε να πει με βεβαιότητα τι ήταν.
Άλλωστε, οι μελετητές δεν είχαν ιδιαίτερα εξελιγμένα μέσα έρευνας και δια του
γυμνού οφθαλμού ήταν εξαιρετικό παρακινδυνευμένο να βγάλουν συμπεράσματα.
Αργότερα ερεύνησε το
Μηχανισμό ο Derek de Solla Price με τη βοήθεια επιστημόνων από τον Δημόκριτο
κατά τη δεκαετία του ‘50. Ο Βρετανός μάλιστα είχε προχωρήσει και σε μια
ανακατασκευή του αντικειμένου, της οποίας η ορθότητα αμφισβητήθηκε αργότερα.
Όσο δεν υπήρχε μια τεκμηριωμένη και συνολική απάντηση για το μυστηριώδες
αντικείμενο, τόσο γίνονταν πιο ακραίες οι εκδοχές για τη φύση και την προέλευσή
του. Άλλωστε ένας από τους ερευνητές που ενδιαφέρθηκε να μάθει περισσότερο για
τον μηχανισμό ήταν και ο περίφημος Εριχ Φον Νταίνικεν που μιλούσε για
εξωγήινους.
Οι
τελευταίες έρευνες
Τα τελευταία χρόνια όμως
οι έρευνες έγιναν, για πρώτη φορά, με τη βοήθεια πολλών ειδικών από διαφορετικά
αλληλοσυμπληρούμενα πεδία και όχι από μεμονωμένους επιστήμονες, ενώ είχαν στη
διάθεσή τους τα πιο εξελιγμένα μέσα. Με τη βοήθεια του μηχανισμού ψηφιακής
απεικόνισης PTM Dome έγινε δυνατή η επανεμφάνιση σχεδόν σβησμένων κειμένων και
στοιχείων της επιφάνειας του μηχανισμού που δεν είναι ευδιάκριτα ακόμα και με
τα καλύτερα συστήματα συμβατικής και ψηφιακής φωτογράφησης.
Λίγο αργότερα η Βρετανική
εταιρεία X-Tek έστειλε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τον πρωτοποριακό
τομογράφο Blade Runner, βάρους 8 τόνων. Είναι ένα μηχάνημα που σχεδιάστηκε και
κατασκευάστηκε μόνο και μόνο για τη συγκεκριμένη έρευνα, κόστους ενός
εκατομμυρίου ευρώ. Ο ιδιοκτήτης της εταιρείας παθιάστηκε με το θέμα του
μηχανισμού των Αντικυθήρων και προσέφερε δωρεάν τον τομογράφο.
Η εξέταση αποκάλυψε
άγνωστες πτυχές του εσωτερικού του μηχανισμού. Διαβάστηκαν για πρώτη φορά
έπειτα από δύο χιλιάδες χρόνια επιγραφές το πάχος των οποίων δεν ξεπερνά το ένα
δέκατο του χιλιοστού.
Αργότερα πάνω σε αυτό το
Μηχανισμό φτιάχτηκαν τα ηλιακά ρολόγια, αρχικά στατικά και αργότερα
μεταφερόμενα. Στο Βυζάντιο βρέθηκε παρόμοιος μηχανισμός κατασκευασμένος τον 7ο
αιώνα. Αντίστοιχος μηχανισμός περιγράφεται και από τον μεταγενέστερο Άραβα Αλ
Μπιρουνί. Ένα μεγάλο ποσοστό των τεχνολογικών κατακτήσεων στον τομέα αυτό αφομοιώθηκε
από τους Άραβες. Η τεχνολογία των οδοντωτών τροχών εξελίχθηκε στην
ωρολογοποιεία που εμφανίστηκε και άνθησε τον 13ο και 14ο αιώνα. Ιδιαίτερα για
το διαφορικό γρανάζι που αποτελεί και το πιο εντυπωσιακό εύρημα στο μηχανισμό,
πρέπει να αναφερθεί ότι επανεμφανίστηκε δεκάδες αιώνες αργότερα.
Πηγή:
http://www.physics4u.gr/articles/2006/ypologistis_antikithiron.html
Παράρτημα:
Ιστορία
της Τεχνολογίας
Ο
Μηχανισμός των Αντικυθήρων
του Στ. Γ. Φραγκόπουλου,
Δρ.Μηχ., Καθηγητή ΤΕΙ Αθήνας
Τα
υπολείμματα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών
Ο Μηχανισμός των
Αντικυθήρων πήρε αυτή την ονομασία από το ναυάγιο κοντά στη νήσο Αντικύθηρα,
μέσα στο οποίο βρέθηκε το έτος 1901 μαζί με άλλα αρχαία αντικείμενα και όχι
επειδή κατασκευάστηκε ή χρησιμοποιήθηκε σ’ αυτό το μικρό νησί μεταξύ Κυθήρων
και Κρήτης. Λόγω των αδέξιων χειρισμών που έγιναν κατά την αλίευση και μεταφορά
του μηχανισμού, αλλά και λόγω παράλειψης ενεργειών συντήρησης για αρκετές
δεκαετίες, προέκυψαν ορισμένες αλλοιώσεις στα υπολείμματα του μηχανισμού και
στο ξύλινο περίβλημά του, μέσα στο οποίο λειτουργούσε ο μηχανισμός, μέχρι που
βυθίστηκε και παρέμεινε για πολλούς αιώνες στη Μεσόγειο θάλασσα, σε βάθος 43 m.
Άλλες ονομασίες που
χρησιμοποιούνται για τον χαρακτηρισμός αυτού του ευρήματος είναι «υπολογιστής»
και «πλανητάριο». Με την πρώτη εξ αυτών υπονοείται ότι πρόκειται για ένα
μηχανικό «υπολογιστή», ο οποίος βάσει των γεωμετρικών σχέσεων των γραναζιών του
αναπαράγει διάφορα αστρονομικά φαινόμενα. δηλαδή πρόκειται για ένα αναλογικό
υπολογιστή, αφού τα αποτελέσματα που αναφέρονται σε χρονικές στιγμές και
περιόδους, προκύπτουν κατ’ αναλογία προς μηχανικά μεγέθη. Με τη δεύτερη
ονομασία δεν υπονοείται προφανώς το κτήριο ενός πλανηταρίου, αλλά οι
λειτουργίες υπολογισμών που πραγματοποιούνται σ’ αυτό.
Οι υπολογισμοί που
εικάζεται ότι εκτελούσε ο μηχανισμός προκύπτουν από τις επιγραφές στην
επιφάνειά του. Σ’ αυτές τις επιγραφές γίνεται αναφορά στο ημερολόγιο που
χρησιμοποιείτο στον ελληνόφωνο χώρο κατά τον τελευταίο αιώνα π.Χ., στον Ήλιο,
τη Σελήνη και τους πέντε τότε γνωστούς πλανήτες (Ερμής, Αφροδίτη, 'Αρης, Δίας,
Κρόνος).
Στα διαβρωμένα υπολείμματα
του μηχανισμού που παρέμειναν 20 και πλέον αιώνες στη θάλασσα, φαίνονται ακόμα
κλίμακες με βαθμονομήσεις κατά το ζωδιακό κύκλο της Αστρολογίας και τα ελληνικά
ονόματα των μηνών που χρησιμοποιούνταν τότε . Στην πίσω πλευρά του μηχανισμού
υπάρχουν τέσσερις περιστρεφόμενοι ομόκεντροι τροχοί (δακτυλίδια), με τους
οποίους υπολογίζονταν θέσεις και φαινόμενα των γνωστών πλανητών και άλλων
ουράνιων σωμάτων.
Ο κύριος μηχανισμός
περιλαμβάνει γρανάζια με δόντια που έχουν κοπεί με κλίση 60ο,
καθώς επίσης ένα διαφορικό σύστημα για την εκτέλεση αφαιρέσεων, κάτι που
δηλώθηκε για ευρεσιτεχνία στην Αγγλία το έτος 1832. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η
κλίση των 60ο στα δόντια των γραναζιών δεν παρέχει καλό
βαθμό αποδόσεως, προκαλεί όμως μεγάλη εντύπωση ως γεγονός η ύπαρξη τέτοιων
γραναζιών. Δεδομένου ότι αυτά τα μηχανολογικά στοιχεία ήταν μεν γνωστά κατά την
Αρχαιότητα, όχι όμως σε λεπτομηχανισμούς, αλλά μόνο σε ογκώδη μορφή για τη
μετάδοση της κίνησης υπό γωνία 90ο,
π.χ. σε υδρόμυλους. Δεν είναι ακριβώς γνωστό πού, πότε και από ποιον
επινοήθηκαν τα πρώτα γρανάζια. ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε γρανάζια περί το
έτος 330 π.Χ., ο δε Φίλων εκ Βυζαντίου (~260-200 π.Χ.) είναι ο πρώτος που
γνωρίζουμε μέχρι σήμερα ότι τα έχει χρησιμοποιήσει.
Είναι επίσης γνωστό ότι ο
Αρχιμήδης κατασκεύαζε πολύπλοκους μηχανισμούς, οι οποίοι αναπαριστούσαν με
μηχανικό τρόπο τις κινήσεις ουράνιων σωμάτων, δεν έχουν διασωθεί όμως τεχνικές
περιγραφές γι' αυτούς τους μηχανισμούς. Εικάζεται ότι ο τρόπος λειτουργίας τους
πρέπει να ήταν παρόμοιος με αυτόν του μηχανισμού των Αντικυθήρων. Κατασκευές
του Αρχιμήδη έχουν αναφέρει σε έργα τους, μεταξύ άλλων, οι Πάππος, Πρόκλος,
Σέξτος Εμπείρικος, Μαρτιανός, Οβίδιος, καθώς επίσης ο Κικέρων (Cicero Marcus
Tullius, 106-43 π.Χ.). Αυτός ο Ρωμαίος πολιτικός και φιλόσοφος είχε επισκεφτεί
τη Ρόδο στα έτη 79-78 π.Χ. και έχει αναφερθεί επίσης σε ένα μηχανισμό όμοιο με
αυτόν των Αντικυθήρων του Ποσειδώνειου Απαμέα (135-50 π.Χ.), αστρονόμου,
γεωγράφου και γεωλόγου που ζούσε στη Ρόδο. Γράφει ο Κικέρων: «Πρόσφατα
κατασκεύασε ο φίλος μας Ποσειδώνιος μια συσκευή, η οποία σε κάθε περιστροφή
αναπαράγει τις ίδιες κινήσεις του Ήλιου, της Σελήνας και των πέντε πλανητών.» Ο
στρατηγός Μάρκελλος, ο κατακτητής των Συρακουσών, είχε μεταφέρει τους
μηχανισμούς του Αρχιμήδη, μετά τη δολοφονία του τελευταίου, και τους τοποθέτησε
στον ναό της Αρετής στη Ρώμη, όπου παρέμειναν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο
Ποσειδώνιος, στον οποίο γίνεται αναφορά από τον Κικέρωνα, είχε ζήσει για ένα
διάστημα στη Ρώμη ως πρέσβης της Ρόδου, και φαίνεται ότι είχε μελετήσει τους
μηχανισμούς του Αρχιμήδη, οπότε κατασκεύασε κάτι παρόμοιο.
Όταν το έτος 1902
ανακοίνωσε ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Στάης τις πρώτες εκτιμήσεις του για την
προέλευση και τη χρήση του μηχανισμού, αμφισβητήθηκαν τα στοιχεία του, γιατί
δεν θεωρήθηκε τότε δυνατόν να έχει κατασκευαστεί στην Αρχαιότητα λεπτομηχανικός
μηχανισμός με την ακρίβεια που απαιτεί ένα πλανητάριο. Συμπληρωματικές έρευνες
και μελέτες έδειξαν όμως ότι πράγματι ο μηχανισμός αυτός πρέπει να
κατασκευάστηκε περί το 80 π.Χ. Σ’ αυτές τις έρευνες επιβεβαιώθηκε ακόμα ότι ο
μηχανισμός δεν ήταν απλά ένα ομοίωμα αλλά βρισκόταν σε λειτουργία, όταν
ναυάγησε το πλοίο. Αυτό συμπεραίνεται από το γεγονός ότι είχαν γίνει δύο
επιδιορθώσεις στο μηχανισμό και συγκεκριμένα, είχαν αντικατασταθεί ένα δόντι
γραναζιού και η ακτίνα ενός τροχού που είχαν σπάσει, ίσως λόγω κακού χειρισμού,
ίσως και λόγω ατελούς κατασκευής.
Η τεχνογνωσία των
μηχανισμών όπως αυτού των Αντικυθήρων φαίνεται να έμεινε στα αζήτητα και να
χάθηκε στις πολιτικές και πολιτισμικές ανακατατάξεις του χώρου της Ανατολικής
Μεσογείου. μαζί χάθηκε και η ευκαιρία να αναπτυχθεί κατά την ελληνιστική εποχή
η λεπτομηχανική τεχνολογία που οδήγησε πάνω από 14 αιώνες αργότερα στην
κατασκευή μηχανικών ρολογιών.
Μελέτη
και ανακατασκευή του μηχανισμού
Ακτινογραφημένο
τμήμα του μηχανισμού, πάνω στο οποίο έχει σχεδιάσει ο Πράις τα δόντια των
γραναζιών
Ήδη από τα πρώτα χρόνια
της ανακάλυψης του μηχανισμού των Αντικυθήρων θεωρήθηκε, λόγω των επιγραφών και
των διαβαθμίσεων σε τροχούς, ότι επρόκειτο για μια συσκευή για αστρονομικές
εφαρμογές. Μερικοί μελετητές εκτιμούσαν ότι επρόκειτο για ένα αστρολάβο που
βοηθούσε στις θαλασσοπορίες, άλλοι ότι επρόκειτο για ένα μικρό πλανητάριο, όπως
εκείνο που λέγεται ότι είχε κατασκευάσει ο Αρχιμήδης. Το 1958 έγινε η πρώτη
συστηματική μελέτη του μηχανισμού από τον Βρετανό Derek del Solla Price (Πράις,
1922-1985), μετέπειτα καθηγητή της Ιστορίας των Επιστημών στο αμερικάνικο
πανεπιστήμιο Yale. Ο συγκεκριμένος ερευνητής υποστήριζε ότι κατασκευαστής του
μηχανισμού των Αντικυθήρων πρέπει να ήταν ο Γέμινος ο Ρόδιος (110-40 π.Χ.),
στωικός φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος.
Ο Πράις ήταν
ενθουσιασμένος με το μηχανισμό των Αντικυθήρων γιατί, όπως δήλωνε, δεν είχε
ανακαλυφθεί ποτέ μέχρι τους νεότερους χρόνους ένα όμοιο κατασκεύασμα και δεν υπάρχει
στις αρχαίες πηγές οποιαδήποτε τεχνική περιγραφή, από την οποία να προέκυπτε η
πολυπλοκότητα αυτών των μηχανισμών. Σύμφωνα με τις σύγχρονες γνώσεις μας για
την τεχνολογία της ελληνιστικής εποχής, δεν θεωρήθηκε δυνατόν να έχει
κατασκευαστεί ένας τέτοιος μηχανισμός στην Αρχαιότητα. Αυτό μπορεί να σημαίνει
βέβαια επίσης ότι είχαν επιτευχθεί μεν εκείνη την εποχή κι άλλες κατασκευές
ανάλογης πολυπλοκότητας, οι οποίες όμως παραμένουν ακόμα άγνωστες γιατί δεν
έχουν εντοπιστεί τα υπολείμματά τους ή δεν έχουν βρεθεί έγγραφες αναφορές.
Παρά τις πολλαπλές
προσπάθειές του δεν κατάφερε ο Πράις μέχρι το έτος 1971 να ανασχεδιάσει το
μηχανισμό από τα λιγοστά ευρήματα του ναυαγίου. Το έτος αυτό αξιοποιήθηκε για
πρώτη φορά η δυνατότητα που δινόταν με τις ακτινοβολίες του ελληνικού Κέντρου
Πυρηνικής Ενέργειας «Δημόκριτος». Με χρήση ακτίνων Χ και γ «διαχωρίστηκαν»
οπτικά τα διάφορα επίπεδα λειτουργίας και τα επιμέρους γρανάζια του μηχανισμού.
Σταδιακά εντοπίστηκαν τα διάφορα λειτουργικά εξαρτήματα και διευκρινίστηκε ο ρόλος
τους, ώστε να είναι τελικά δυνατή μια σύνθεση.
Έτσι γνωρίζουμε σήμερα
ότι, ο δίσκος ενδείξεων της πρόσοψης περιέχει δύο κυκλικές κλίμακες: η
εξωτερική περιλαμβάνει τους μήνες του έτους και η εσωτερική τους ζωδιακούς
αστερισμούς. Και οι δύο κλίμακες έχουν βαθμονομήσεις σε μοίρες. Η πρόσοψη του
περιβλήματος βρίσκεται πάνω από το κινητήριο γρανάζι, το οποίο κινούσε, κατά τα
φαινόμενα, ένα δείκτη σε εκκεντρικό τύμπανο. Με συσχετισμό ίδιων γραμμάτων του
αλφαβήτου που περιέχονται στην πρόσοψη και στο ημερολόγιο, συμπεραίνουμε ότι ο
χρήστης του μηχανισμού διάβαζε σ' αυτόν τις ώρες ανατολής και δύσης του Ήλιου.
Οι χαραγμένες ενδείξεις
στην οπίσθια όψη του περιβλήματος είναι πιο σύνθετες αλλά και δυσανάγνωστες,
λόγω της διάβρωσης. Καταρχάς περιέχονται δύο δίσκοι ενδείξεων: ο κάτω δίσκος
περιλαμβάνει 3 κινητούς τροχούς, ο πάνω δίσκος τέσσερις. Κάθε δίσκος
περιλαμβάνει επιπλέον μια μικρή κλίμακα ενδείξεων, ανάλογη με αυτή των
δευτερολέπτων του ρολογιού. Καθένας από τους μεγάλους δίσκους ενδείξεων έχει
βαθμονόμηση ανά 6ο και ανάμεσα στις
διαχωριστικές γραμμές περιέχονται γράμματα του αλφαβήτου και αριθμοί. Στον κάτω
δίσκο φαίνεται ο συνδυασμός γραμμάτων και αριθμών που σημαίνουν «Σελήνη, τόσες
ώρες. Ήλιος, τόσες ώρες» Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι βαθμονομήσεις σ’ αυτό
το δίσκο αναφέρονται στις φάσεις της Σελήνης και στις ώρες ανατολής και δύσης
του Ήλιου.
Στον πάνω δίσκο είναι οι
βαθμονομήσεις πολύ πυκνότερα χαραγμένες και δίνουν πιθανόν πληροφορίες για
ανατολή, δύση και φάσεις των τότε γνωστών πλανητών του ηλιακού συστήματος.
Η
αποκωδικοποίηση των επιγραφών
Οι μελέτες στα ευρήματα
δείχνουν ακόμα ότι το όργανο περιείχε τέσσερις επιφάνειες με υπομνηματικές
επιγραφές. Οι επιγραφές αυτές ήταν στην εξωτερική πλευρά του πορτόφυλλου
πρόσοψης, στην εσωτερική του οπίσθιου πορτόφυλλου, στην πλάκα ανάμεσα στους δύο
οπίσθιους δίσκους ενδείξεων και στην «πλάκα παραδειγμάτων» κοντά στον πρόσθιο
δίσκο ενδείξεων. Πέρα από αυτά, κάθε εξάρτημα και κάθε οπή έφερε αλφαβητικούς
χαρακτήρες συσχετισμού, ώστε να εξασφαλίζεται η χρονικά και λειτουργικά σωστή
σειρά συναρμολόγησης των εξαρτημάτων.
Η
πινακίδα με τη μεγάλη επιγραφή, σύμφωνα με την ανακατασκευή του Πράις.
Οι κύριες επιγραφές είναι
προφανώς διαβρωμένες σε σημαντικό βαθμό και είναι αδύνατον να διαβαστούν με
απλό οπτικό έλεγχο. Με διάφορες ακτινοβολίες είναι όμως δυνατόν να ανιχνευτούν
τα αποτυπώματα που άφησε η εγχάραξη των αρχικών επιγραφών σε άλλες επιφάνειες
του μηχανισμού, με αποτέλεσμα να γνωρίζουμε σήμερα σημαντικό τμήμα από το
περιεχόμενο των επιγραφών.
Οι λέξεις των επιγραφών
δεν είναι αναγνώσιμες κατά κανόνα στο συνολικό τους μήκος. Επειδή είναι όμως
γνωστός ο αστρονομικός προορισμός του οργάνου και με τη σημαντική συμβολή
φιλολόγων-επιγραφολόγων, έχει καταστεί δυνατόν να συμπληρωθούν διάφορα κενά και
να παρουσιαστεί μια ισχυρή εκδοχή για το περιεχόμενο αυτών των επιγραφών.
Σήμερα γίνονται λοιπόν δεκτά τα εξής:
• Ο Ήλιος αναφέρεται πολλές φορές και ο πλανήτης Αφροδίτη
μόνο μία.
• Χρησιμοποιούνται αναφορές χρόνων που σχετίζονται με σημεία
διελεύσεως και με διαδρομές πλανητών.
• Γίνεται αναφορά στην εκλειπτική (ίχνος της τροχιάς της Γης
στην «ουράνια σφαίρα»).
• Αναφέρονται δείκτες, προφανώς αυτοί των δίσκων με τις
βαθμονομήσεις.
• Μία αράδα κάποιας επιγραφής περιέχει την αναφορά: «76 έτη,
19 έτη». Αυτές οι αναφορές πρέπει να σχετίζονται με τον καλλιπικό κύκλο
(Κάλλιπος ο Κυζικηνός, ~370-310 π.Χ.) των 76 ετών (=27.760 ημέρες), ο οποίος
είναι τετραπλάσιος του μετωνικού κύκλου (Μέτων ο Αθηναίος, γενν. ~440 π.Χ.) 19
ετών ή 235 συνοδικών (σεληνιακών) μηνών ή 6.940 ημερών. Το λεγόμενο «μετωνικό
ημερολόγιο» ήταν γνωστό ήδη στους Βαβυλώνιους και τους Κινέζους.
• Η επόμενη αράδα περιλαμβάνει τον αριθμό 223, ο οποίος είναι
πιθανόν να σχετίζεται με τον εκλειπτικό κύκλο των 223 σεληνιακών μηνών.
Η επιγραφή στο μεγάλο
κομμάτι αναγράφει τα εξής (προέλευση):
Χρονολόγηση
του μηχανισμού
Οι δίσκοι με τις
βαθμονομήσεις δίνουν ορισμένες ενδιαφέρουσες τεχνικές πληροφορίες. Ο δίσκος
στην πρόσοψη αποτελεί το πιο ακριβές όργανο της Αρχαιότητας. Εξετάζοντας τις
βαθμονομήσεις στο μικροσκόπιο, διαπιστώνει ο μελετητής ότι το μέσο σφάλμα σε
ένα τόξο 45ο είναι της τάξης των 0,25ο.
Αυτός ο δίσκος δίνει επίσης πληροφορίες για το χρόνο κατασκευής του οργάνου και
μάλιστα με αξιοποίηση αστρονομικών πληροφοριών. Ο κινητός τροχός ήταν
απαραίτητος, επειδή το παλαιό αιγυπτιακό ημερολόγιο παρουσίαζε ετήσιο σφάλμα
ενός τετάρτου της ημέρας, δεδομένου ότι δεν είχε δίσεκτα έτη. Έτσι έπρεπε με
τον κινητό τροχό να ρυθμίζεται κάθε μήνα αυτή η απόκλιση.
Οι δύο κλίμακες αυτού του
δίσκου, στην έκταση που έχουν διατηρηθεί, παρουσιάζουν μια διαφορά φάσης 13,5ο.
Αστρονομικοί πίνακες δείχνουν ότι αυτή η διαφορά παρουσιαζόταν το έτος 80 π.Χ.
και κάθε 120 έτη πριν ή μετά από αυτό το έτος. Από αρχαιολογικής σκοπιάς
αποκλείονται όμως άλλα έτη, επειδή το έτος 200 π.Χ. βρίσκεται πολύ νωρίς και το
έτος 40 μ.Χ. πολύ αργά. Με την προϋπόθεση, λοιπόν, ότι ο κινούμενος τροχός δεν
μετακινήθηκε από την τελευταία θέση του, στην οποία βρισκόταν ο μηχανισμός σε
λειτουργία, πρέπει να ρυθμίστηκε το έτος 80 π.Χ.
Πέρα από τα
προαναφερόμενα, παίρνοντας υπόψη μια χάραξη που εντοπίστηκε κοντά στην κλίμακα
των μηνών, πιθανόν με στόχο την εύκολη επαναφορά του μηχανισμού στη σωστή θέση
σε περίπτωση απορρύθμισης, δίνεται η δυνατότητα για ακριβέστερο χρονικό
προσδιορισμό της έναρξης λειτουργίας του: το σημάδι βρίσκεται ακριβώς 0,5ο
από τη λειτουργική θέση και αυτό θα σήμαινε ότι η χάραξη έγινε δύο έτη πριν
σταματήσει να λειτουργεί ο μηχανισμός λόγω του ναυαγίου. Αυτό, αν και αποτελεί
αναπόδεικτη υπόθεση, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο μηχανισμός κατασκευάστηκε και
άρχισε να λειτουργεί το έτος 82 π.Χ. και βρισκόταν για δύο χρόνια σε
λειτουργία. Το διάστημα αυτών των δύο ετών είναι επαρκές για να
πραγματοποιηθούν οι δύο επισκευές που προαναφέρθηκαν, ενός δοντιού και μιας
ακτίνας γραναζιού.
Αυτή η χρονολόγηση
επιβεβαιώνεται ως ορθή και από την ηλικία των υπόλοιπων ευρημάτων του ναυαγίου,
η οποία καθορίστηκε σύμφωνα με αρχαιολογικά δεδομένα.
Προσδιορισμός
των λειτουργιών και ανακατασκευές
Συναθροίζοντας το σύνολο
των πληροφοριών και ρεαλιστικότερων εικασιών φαίνεται λογικό να υποθέσουμε ότι
ο μηχανισμός των Αντικυθήρων κατασκευάστηκε για να καταστήσει δυνατή τη
μηχανική αναπαραγωγή των κυκλικών αστρονομικών σχέσεων. Οι τεχνικοί κατέληξαν
στην ιδέα για κατασκευή αλληλοεξαρτημένης κίνησης γραναζιών και δεικτών, όπως
και τα αστρονομικά φαινόμενα φαίνεται να αλληλοεξαρτώνται και να
επαναλαμβάνονται με αυστηρά προκαθορισμένους ρυθμούς. Ο αριθμοποιημένος τρόπος
αντίληψης των αστρονομικών φαινομένων ήταν χαρακτηριστικός στους Βαβυλώνιους αστρονόμους
της εποχής των Σελευκιδών και υιοθετήθηκε κατά την ελληνιστική/ρωμαϊκή εποχή
από μερικούς Έλληνες αστρονόμους, οι οποίοι είχαν περισσότερο την τάση για
γεωμετρικούς συσχετισμούς της τροχιάς των ουράνιων σωμάτων, με κύκλους και
επικύκλους.
Ο μηχανισμός των
Αντικυθήρων είναι ένα αστρονομικό ρολόι ή ένας σύγχρονος αναλογικός
υπολογιστής, ο οποίος χρησιμοποιεί μηχανικά εξαρτήματα για να μεταφράσει
αστρονομικές πληροφορίες σε μεγέθη χώρου και χρόνου και να τις αποθηκεύσει σε
συσχετισμούς θέσης γραναζιών. Σήμερα δεν είναι γνωστό και δεν είναι δυνατόν πια
να εκτιμηθεί, αν ο μηχανισμός βρισκόταν σε αυτόματη λειτουργία ή ρυθμιζόταν με
το χέρι. Ο Πράις ήταν της γνώμης ότι ο μηχανισμός λειτουργούσε σε σταθερή θέση
και είχε ως κινητήριο μηχανισμός κάποιο υδραυλικό ρολόι ή κάτι αντίστοιχο.
Η μάλλον πιο αξιόπιστη
ανακατασκευή του μηχανισμού θεωρείται αυτή του Πράις, η οποία εκτίθεται στο
Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. 'Αλλες ανακατασκευές που επιχειρήθηκαν είναι αυτές
των Αυστραλών Allan George Bromley και Frank Percival, μία του Βρετανού John
Gleave και άλλη μία του επίσης Βρετανού Michael Wright. Όλες αποδίδουν με
ικανοποιητική ακρίβεια τις λειτουργίες του μηχανισμού που έχουν ανιχνευθεί
μέχρι σήμερα, αλλά προφανώς δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί με ακρίβεια,
ποια από αυτές είναι η πιστότερη.
Στο «Εργαστήριο
Τεχνολογίας Εκπαίδευσης» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας έχουν δημιουργηθεί
γραφιστικές εξομοιώσεις της λειτουργίας του μηχανισμού των Αντικυθήρων, οι
οποίες αποδίδουν στο χώρο τη δομή και τη λειτουργία του, όπως αυτή έχει
μελετηθεί μέχρι σήμερα.
Κατασκευαστικές
λεπτομέρειες
Τα γρανάζια στο εσωτερικό
του μηχανισμού είναι στερεωμένα σε μια ορειχάλκινη πλάκα. Στη μια πλευρά της
πλάκας εντοπίζονται όλα τα συναρμολογημένα γρανάζια και είναι δυνατόν να
προσδιοριστεί με καλή ακρίβεια, πόσα δόντια είχε κάθε γρανάζι και πώς γινόταν η
εμπλοκή των γραναζιών μεταξύ τους. Η μελέτη των γραναζιών στην άλλη πλευρά της
ορειχάλκινης πλάκας δεν είναι τόσο εύκολη, λόγω απουσίας των απαραίτητων
ενδείξεων.
Απόψεις
του Μηχανισμού των Αντικυθήρων από την γραφιστική εξομοίωση του «Εργαστήριο
Τεχνολογίας Εκπαίδευσης» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Όλα τα μεταλλικά τμήματα
του μηχανισμού είχαν κοπεί από ενιαίο ορειχάλκινο φύλλο με πάχος 2 mm, το οποίο
φαίνεται να είχε παραχθεί αρκετό καιρό πριν από την κατασκευή του μηχανισμού.
Δεν υπάρχουν εξαρτήματα από κάποιο άλλο μεταλλικό υλικό. Όλα τα δόντια των
γραναζιών είναι ίδιου μεγέθους με γωνία 60ο, έτσι ώστε να μπορεί καταρχάς να
συνδυαστούν όλα τα γρανάζια μεταξύ τους.
Μελετώντας ο αναγνώστης
την αλληλουχία των γραναζιών, όπως φαίνονται στις τρεις προηγούμενες εικόνες, ή
ακόμα καλύτερα, στην εξομοίωση λειτουργίας που εκτελείται με το εκπαιδευτικό
υλικό του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, μπορεί να αποκτήσει μια σαφή εικόνα για τον
τρόπο λειτουργίας του μηχανισμού των Αντικυθήρων.
Ο χειριστής γύριζε τον
τροχό στο πλάι της συσκευής και η περιστροφή αυτή μεταφερόταν με ατέρμονα
κοχλία στα δύο μεγάλα γρανάζια με τις τέσσερις ακτίνες. Το πρόσθιο από αυτά τα
γρανάζια κινούσε, μέσω ενός έκκεντρου τυμπάνου, τους δύο δείκτες στο δίσκο
ενδείξεων της πρόσοψης. Το οπίσθιο από τα δύο μεγάλα γρανάζια κινούσε, μέσω δύο
ομάδων μικρότερων γραναζιών, τους δείκτες της πίσω όψης. Με κάθε μικρή ή μεγάλη
περιστροφή του πλαϊνού τροχού, μετατοπίζονταν οι διάφοροι δείκτες στις δύο
πλευρές.
http://sfrang.com/h
Το διαβάσαμε εδώ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου