Του
Κουτρούλη ο γάμος και πως προήλθαν οι σχετικές φράσεις:
"Του
Κουτρούλη το πανηγύρι", "Του Κουτρούλη ο γάμος", "Θα σε συγυρίσω"
Στα χρόνια του Βυζαντίου,
στην Πόλη, όταν κάποιος έπεφτε σε σοβαρό παράπτωμα τον διαπόμπευαν. Η
διαπόμπευση συνίστατο καταρχάς στον να του κουρέψουν την κούτρα, δηλαδή το
κεφάλι (τον έκαναν δηλαδή "κουτρούλη" ) και στη συνέχεια να τον περιφέρουν
έτσι κουρεμένο στους δρόμους και τις πλατείες της Κωνσταντινούπολης.
Απ' όπου και αν περνούσε ο
«αμαρτήσας» γινόταν πραγματικό πανδαιμόνιο. Το τι λεμόνια και άλλα σάπια φρούτα
του πετούσαν δεν περιγράφεται. Αλλά δεν αρκούσε αυτό γιατί, στον δυστυχή αυτόν
άνθρωπο, του κρεμούσαν και κουδούνια και από όπου περνούσε χτυπούσαν τις
καμπάνες για να τον υποδεχτούν.
Υπήρχε ακόμη και η συνήθεια,
ενώ τον περιέφεραν, να χορεύουν γύρω του κρατώντας μαντίλια και δημιουργώντας
μια ατμόσφαιρα ανάλογη με εκείνη του πανηγυριού ή του γάμου. Έτσι σήμερα, όταν
πρόκειται για μεγάλη οχλοβοή και φασαρία λέμε ότι έγινε "του Κουτρούλη το
πανηγύρι" ή "του Κουτρούλη ο γάμος".
Η πιο πάνω περιγραφή της
"περιαγωγής του αμαρτήσαντος" λεγόταν συγύρισμα και από τη λέξη αυτή
βγήκε και η φράση "θα σε συγυρίσω". Σε μερικά μάλιστα μέρη της Θράκης
"συγυρισμένη" λέγεται η άτιμη γυναίκα ενώ η απειλή: "έννοια σου
και θα σε συγυρίσω" έχει την αρχή της από τη διαπόμπευση αυτή.
Ο
καβαλλάριος [ιππότης] κυρ Ιωάννης ο Κουτρούλης στη Μεθώνη
Ακούω τη θάλασσα. Τρώει τα
πέτρινα τείχη αργά, ηδονικά σχεδόν. Κάθομαι στις επάλξεις της θαλασσινής πύλης
του κάστρου της Μεθώνης και θαυμάζω σιωπηλός πάνω από τα ήσυχα νερά τις
εντυπωσιακές οχυρώσεις. Ένας ψαράς ζύγωσε με το βαρκάκι του και έψαχνε στα ρηχά
για χταπόδια. Χαιρετηθήκαμε από μακριά. Και καθώς πλησίασε μου φώναξε γελώντας:
«Πρόσεξε μη δεις τον Κουτρούλη εκεί μέσα...».
Ποιoν Κουτρούλη;
αναρωτήθηκα. Τον γνωστό με τον διάσημο γάμο; Με έφαγε η περιέργεια. Φώναξα τον
καλό ψαρά και μέχρι να καπνίσει ένα τσιγάρο μου είπε την ιστορία του πιο
διάσημου γάμου.
Ο Κουτρούλης ήταν ιππότης
που έφτασε στην ενετοκρατούμενη Μεθώνη και εκείνα τα ωραία και ρομαντικά χρόνια
ερωτεύτηκε την ωραία Μεθωναία Ασάνα. Όλα θα ήταν καλά αν η αγάπη του δεν ήταν
ολίγον... παντρεμένη! Και ο γάμος φαινόταν όνειρο απατηλό για τον ερωτευμένο
ιππότη Κουτρούλη, αφού βέβαια εκείνα τα ιπποτικά χρόνια τα διαζύγια δεν ήταν
και το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου.
Όμως ο έρωτας νικάει και
βουνά! Στην περίπτωση του Κουτρούλη νίκησε τον χρόνο..
Ο καβαλλάριος [ιππότης]
κυρ Ιωάννης ο Κουτρούλης, συγκατοίκησε με την Αθάνα που είχε φύγει από το
συζυγικό σπίτι μετά από σκάνδαλο, όπως φαίνεται. Η μη νόμιμη αυτή συγκατοίκηση
τράβηξε την προσοχή της εκκλησίας, η οποία αφόρισε τη γυναίκα.
Πέρασαν εν τω μεταξύ
δεκαεφτά χρόνια, και ο Κουτρούλης, μη εννοώντας να απομακρυνθεί από τη γυναίκα,
πάντοτε προσπαθούσε να του επιτραπεί να την παντρευτεί νόμιμα. Πόσο μεγάλο θα
ήταν το σκάνδαλο, και επομένως πόσο γνωστό στη μικρή κοινωνία της Μεθώνης, ο
καθένας το φαντάζεται. Ο νόμιμος και πρώτος σύζυγος που αντιδρούσε, για δεκαεφτά
χρόνια βασάνιζε τον Κουτρούλη.
Τα πράγματα όμως
μεταβλήθηκαν το Μάιο του 1394. Ο Πατριάρχης Αντώνιος ο Δ', στον οποίο η
αφορισθείσα παρουσίασε διαζύγιο που είχε γίνει, επί του εν τω μεταξύ
αποθανόντος επισκόπου Μεθώνης Καλογεννήτου, με το οποίο ο γάμος θεωρούνταν
νομίμως διαλελυμένος, αναγνώρισε το δίκιο της και με γράμματά του και προς τον
μητροπολίτη Μονεμβασίας και τον επίσκοπο Μεθώνης επέτρεψε την τέλεση του γάμου με
τις ευχές της εκκλησίας υπό μία προϋπόθεση : να αποδεικνυόταν ότι ο Κουτρούλης
δεν είχε καμιά ιδιαίτερη σχέση με τη γυναίκα, με την οποία συγκατοικούσε, για
όσο αυτή ζούσε με τον πρώτο σύζυγό της. Τι αποδείχτηκε δεν ξέρουμε· φαίνεται
όμως ότι η ανάκριση των ιεραρχών πιστοποίησε την αθωότητα του Κουτρούλη και
έτσι ο γάμος έγινε.
Αν θα γίνει ή όχι ο γάμος,
συζητιόταν για δεκαεφτά ολόκληρα χρόνια, και όταν επιτέλους έγινε, έγινε το
ζήτημα της ημέρας. Στα στόματα των γυναικών και των περιέργων θα περιφερόταν
αναμφίβολα η φράση "'Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος", όπου όλη η
σπουδαιότητα έπεφτε στο ρήμα "έγινε".
Κατά το γάμο ωστόσο, που
μάλλον πανηγύρι ήταν, είναι φυσικό να έγινε έκτακτο και εξαιρετικό γλέντι,
αφενός μεν σε πείσμα του πρώτου συζύγου, αφετέρου δε για ικανοποίηση του
πολύπαθου και καταξοδεμένου δεύτερου συζύγου, ο οποίος δεν ήταν κάποιος
άγνωστος, ήταν ο εξαιτίας των γεγονότων διαβόητος καβαλλάριος Ιωάννης
Κουτρούλης.
Στη φράση κατόπιν
"Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος" τονιζόταν όχι πλέον η λέξη
"έγινε", αλλά η γενική "του Κουτρούλη", η οποία έγινε
συνώνυμη με το "θορυβωδώς" και η οποία είναι σήμερα η ιδιαίτερη λέξη
όλης της φράσης. Όπως είπαμε, ο γάμος επιτράπηκε από τον Πατριάρχη το Μάιο του
1394, τίποτα δεν μας εμποδίζει να παραδεχτούμε ότι ο ανυπόμονος Κουτρούλης
παντρεύτηκε την ίδια εποχή, και επομένως όταν άρχιζε ο ΙΕ' αιώνας ήταν
παροιμιώδες το ότι "Έγινε του Κουτρούλη ο γάμος".
Προσπαθώ να φανταστώ πώς
ήταν εδώ τα χρόνια του Κουτρούλη (στην πρώτη Ενετοκρατία, δηλαδή την περίοδο
13ος - 14ος αιώνας), όταν η Μεθώνη ήταν γεμάτη καράβια για όλους τους
προορισμούς της Μεσογείου! Ένα τέτοιο καράβι έφερε και εδώ τον ιππότη και
άλλαξε όλη του η ζωή! Τι ρομαντικές εποχές όμως... «Ποιος θα περίμενε 14 χρόνια
για μια γυναίκα σήμερα;» αναρωτήθηκα. Κανείς δεν μου απάντησε. Μόνο η θάλασσα
ακουγόταν στην ερημιά...
Την Καθαρά Δευτέρα στην
παραλία της Μεθώνης και στα στενά της πόλης αναβιώνει του Κουτρούλη ο Γάμος,
ένα αποκριάτικο δρώμενο με ξέφρενο γλέντι και τρελό κέφι.
O ΓΑΜΟΣ ΤΟΥ
ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ 2005
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΜΕΘΩΝΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
STUDIO
ΚΑΛΑΜΑΤΑ
ΘΕΑΤΡΟ
Αλέξανδρου
Ρίζου-Ραγκαβή «Του Κουτρούλη ο γάμος».
Το έργο «Του Κουτρούλη ο
γάμος», γράφτηκε στα 1843, αμέσως μετά το «μνημόνιο» με τους δανειστές εκείνης
της εποχής και την επιβολή στη χώρα μας από τις Μεγάλες Δυνάμεις δυσβάστακτων
όρων, που οδήγησαν στην εξέγερση της 3ης του Σεπτέμβρη.
Λόγιος, ποιητής,
πεζογράφος, μεταφραστής και θεατρικός συγγραφέας ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής,
γόνος οικογένειας Φαναριωτών αξιωματούχων και γνήσιο πνευματικό τέκνο του
ρομαντικού κινήματος στην μετεπαναστατική Ελλάδα του 19ου αιώνα, έγραψε την
κωμωδία «Του Κουτρούλη ο γάμος» στα 1843, ενώ το έργο γνώρισε την έκδοση στα
1845. Είχε προηγηθεί στα 1831 η δημοσίευση του αφηγηματικού ποιήματος Δήμος κι
Ελένη, καταστατικό έργο του ελληνικού Ρομαντισμού καθώς και η δημοσίευση
ποιημάτων βυρωνικής -και όχι μόνο- τεχνοτροπίας. Το έτερο σημαντικό του έργο
είναι το ιστορικό μυθιστόρημα Ο αυθέντης του Μορέως (1850), στα χνάρια του
Walter Scott -πατριάρχη του ευρωπαϊκού ιστορικού μυθιστορήματος- και του έργου
του Ιβανόης.
Ευρύτατης παιδείας και
πολυγραφότατος λόγιος ο Ραγκαβής, ήταν ταυτόχρονα και δραστήριος πολιτικός που
έζησε «από τα μέσα» τις ίντριγκες, τις ξένες επεμβάσεις, τους συμβιβασμούς και
την με κάθε μέσο προσπάθεια για κατάκτηση και διατήρηση της εξουσίας από τα
πρώτα κόμματα που εμφανίστηκαν μετά την Επανάσταση του 21 –κόμματα που δεν
έκρυβαν την εξάρτησή τους από ξένα κέντρα, αντίθετα έφεραν με υπερηφάνεια τους
τίτλους «Αγγλόφιλον», «Γαλλόφιλον» και «Ρωσόφιλον»!
Μέσα από την ξεκαρδιστική
ιστορία του Κουτρούλη, του καλοκάγαθου ράφτη από την Σύρο, που για να τον
δεχτεί για σύζυγό της η ωραία Ανθούσα θέτει ως όρο να γίνει… υπουργός, ο
Ραγκαβής αποκαλύπτει με αξιοθαύμαστη τόλμη τις μεθόδους και τις πρακτικές που
από τότε διέπουν το πολιτικό μας σύστημα: την εξασφάλιση ξένης υποστήριξης, την
διαπλοκή, την εξαγορά συνειδήσεων, τις πελατειακές σχέσεις και την θυσία του
δημοσίου στο ατομικό συμφέρον.
Και όλα αυτά
διαδραματίζονται στο συμβολικό πλαίσιο του ξενοδοχείου «Η Ελλάς», όπου ο
Ραγκαβής κατορθώνει να αναβιώσει και να ανανεώσει την φόρμα της Αριστοφανικής
κωμωδίας, αξιοποιώντας όχι μόνο τον Χορό πολιτών – πελατών, αλλά και όλα τα
δοκιμασμένα τεχνάσματα του είδους: την Παράβαση, τα Επεισόδια, τον Αγώνα, τον
Υμέναιο και φυσικά τις κωμικές ανατροπές, το άφθονο γέλιο, τα τραγούδια και την
πανηγυριώτικη διάθεση.
Η
υπόθεση
Ο πάμπλουτος αλλά ταπεινής
καταγωγής Εμμανουήλ Κουτρούλης, ράφτης από την Σύρα, καταφθάνει στην Αθήνα
συνοδευόμενος από τον κατεργάρη υπηρέτη του Στροβίλη, αποφασισμένος να ζητήσει
σε γάμο την πανέμορφη, φιλόδοξη και πολύ νεώτερη του Ανθούσα, κόρη του
μεγαλοξενοδόχου και κοινωνικά ανερχόμενου κυρ-Σπύρου.
Η Ανθούσα που έχει, κρυφά
από τον πατέρα της, δεσμό με τον νεαρό κομψευόμενο Ξανθούλη, θέλοντας να
αποφύγει αυτόν τον αταίριαστο γάμο χωρίς να δυσαρεστήσει τον πατέρα της, θέτει
έναν όρο που είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί: θα πάρει τον Κουτρούλη, μόνο αν
αφήσει τη ραπτική και γίνει …Υπουργός.
Ο ερωτοχτυπημένος
Κουτρούλης αρχίζει τότε, με τη βοήθεια του υπηρέτη του, να αγοράζει
υποστηρικτές που θα του εξασφαλίσουν … «πρόθεσιν ψήφου». Ο ανταγωνισμός των
τότε Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία), η προθυμία συναλλαγής ορισμένων
εκδοτών, η ευκολία με την οποία διάφοροι κομματάρχες, αλλάζουν στρατόπεδο με
αντάλλαγμα διάφορα οφίτσια, η ματαιοδοξία κάποιων καλλιτεχνών που σπεύδουν να
υμνήσουν το νέο αστέρι της πολιτικής, οι εκβιασμοί, τα σκάνδαλα και φυσικά η
ευπιστία του μέσου νεοέλληνα ψηφοφόρου, θα κάνουν το θαύμα τους και ο
Κουτρούλης θα οδηγήσει την Ανθούσα νυφούλα στην εκκλησία. Όλα φαίνεται να
πηγαίνουν καλά ώσπου να αποκαλυφθεί η απάτη και να επέμβει η δικαιοσύνη…
Στο τέλος, βέβαια, με την
επέμβαση αυτή αποκαθίσταται η ηθική τάξη, ενώ εγγυητής για να μη φυλακιστεί ο
Κουτρούλης μπαίνει ο παρ’ ολίγον πεθερός του, Σπύρος.
Στα επεισόδια διαπλέκονται
η σάτιρα, η φάρσα αλλά και το τραγικό στοιχείο. Στην άψογη μορφικά κωμωδία
του Ραγκαβή –εξ ου και οι αριστοφάνειες καταβολές- βλέπουμε το πλήθος να
χειραγωγείται, ενώ η καυστική του σάτιρα θέτει στο στόχαστρο τη μεγαλομανία,
την ελαφρότητα και την απληστία τόσο των γυναικών, μέσω της Ανθούσας, όσο και
των αντρών, που συνιστούν την ανερχόμενη αστική τάξη, η οποία έχει αρχίσει να
πλουτίζει με μέσα όχι πάντα θεμιτά, εις βάρος του λαού και, βέβαια, διχάζεται
ανάμεσα στους πολιτικούς ταγούς που μπορούν να εξυπηρετήσουν με τον πιο
αποτελεσματικό τρόπο τα συμφέροντά της.
Του Κουτρούλη ο γάμος,
λοιπόν, έμεινε παροιμιώδης για το χαμό και τα ευτράπελα που προκλήθηκαν άδοξα
για ένα γάμο που δε δικαιώθηκε ποτέ. Όπως, επίσης, έκτοτε και μέχρι σήμερα
ακόμα, ενάμιση αιώνα μετά, δεν έχουν δικαιωθεί τα ιδανικά για τα οποία κάποιοι
άνθρωποι, στους εκάστοτε απελευθερωτικούς και αντιστασιακούς αγώνες της
Ελλάδας, έχασαν τη ζωή τους, για να καπηλεύονται την ελευθερία που κατακτήθηκε
με αίμα ξένες δυνάμεις, δήθεν προστασίας, προκειμένου να προασπίσουν τα
συμφέροντά τους και τα προνόμια που τους παραχωρούν οι εγχώριοι προύχοντες, εις
βάρος των μη προνομιούχων συμπατριωτών τους. Η ιστορία ίδια και απαράλλακτη
στους άξονές της, «μιλάει» στο θεατή του σήμερα τη γλώσσα του Αλέξανδρου Ρίζου
Ραγκαβή, μόνο που στη ζωή η αποκατάσταση της ηθικής τάξης ακολουθεί πιο
δύσβατους δρόμους από αυτούς που μεταχειρίζεται η θεατρική πράξη, προκειμένου
να αποσυμφορήσει τους θεατές.
Πηγές:
[Φ.
Κουκουλές, "Περί δύο παροιμιών", Β' Λαογραφία 2 (1910) σ. 554-556.
Απόδοση Χαράλαμπος Γ. Κουτρούλης.Σημ.: Οι πληροφορίες του Κουκουλέ αντλούνται
από δύο πατριαρχικά πιττάκια (επιστολές).]
http://www.ethnos.gr/themata/arthro/o_koutroulis_sti_methoni-16798948/
(Κείμενο: Αντώνης Ιορδάνογλου/Φωτογραφίες:
Βάλυ Βαϊμάκη)
Θεατρική
Παράσταση Πολιτιστικού Συλλόγου Σκουλικάδου "Του Κουτρούλη ο Γάμος"
(2013)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου