Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ

Ο φιλελευθερισμός σαν πολιτική και οικονομική έννοια απέχει αρκετά από τον νέοφιλελευθερισμό των Θάτσερ, Μέρκελ και των λοιπών αποκαλουμένων νεοφιλελεύθερων που ταυτίζουν τον πολιτικό φιλελευθερισμό με ένα απόλυτο - και άνευ οποιασδήποτε κοινωνικής ευαισθησίας - άκρατο οικονομικό "φιλελευθερισμό". Βεβαίως αν απουσιάζει η οικονομική ελευθερία είναι εκ των πραγμάτων αδύνατη η ύπαρξη πολιτικών ελευθεριών. Γενικώς όμως όταν μιλάμε για πολιτικό ή (πολύ περισσότερο) οικονομικό φιλελευθερισμό θα πρέπει να  επισημάνουμε ότι ο φιλελευθερισμός ΑΠΑΙΤΕΙ την ύπαρξη κανόνων - ευρύχωρων, ανεκτικών, επικεντρωμένων στην μοναδικότητα του ατόμου- αλλά κανόνων σαφών που τηρούνται και εν ανάγκη επιβάλλονται. 

Διαβάστε το παρακάτω άρθρο και θα καταλάβετε.

Liberal (φιλελεύθερος) είσαι και φαίνεσαι!

Νορμπέρτο Μπόμπιο: ένας από τους σημαντικότερους εκφραστές της αριστερής κριτικής σκέψης

Το  left liberal (αριστερό φιλελεύθερο) πεδίο είναι εκείνο τής λεπτής προσπάθειας αμοιβαίου σεβασμού της ιδιωτικής και δημόσιας αυτονομίας, των θεμελιωδών δημοκρατικών ελευθεριών και της λαϊκής κυριαρχίας.

της Αλίκης Νικολού

Ο όρος liberal  πηγαινοέρχεται στην εγχώρια πολιτική συζήτηση των ημερών. Μέσα στο διάχυτο άγχος πολιτικού αυτοπροσδιορισμού που προκαλεί η ρευστοποίηση των πολιτικών σχημάτων, γίνεται επίκληση του χαρακτηρισμού ¨φιλελεύθερος¨, άλλοτε για τη στήριξη πολιτικού επιχειρήματος και άλλοτε -συνήθως με την προσθήκη ¨νέο¨- για την απαξίωση του αντιπάλου ως στυγνού καπιταλιστή.

Πιστεύω ότι ο πολιτικός φιλελευθερισμός -μια ιδέα που παραπέμπει στις αρχές του κράτους δικαίου, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της λαϊκής κυριαρχίας- ταλαιπωρείται λίγο, στην τρέχουσα ιδεολογική αντιπαράθεση. Συγκεκριμένα, βάλλεται -άμεσα ή έμμεσα- και από τους δύο πόλους του ιδεολογικού φάσματος: τόσο από την λαϊκιστική/κρατικιστική και ¨ψευδομαρξίζουσα¨ Αριστερά που απεχθάνεται τη φιλελεύθερη αστική δημοκρατία και επαγγέλλεται τον κρατικό ολοκληρωτισμό, όσο και από εκείνο το τμήμα της δεξιάς που ταυτίζει τον φιλελευθερισμό με την ανεξέλεγκτη δράση της ¨αγοράς¨ και αποδίδει στους φιλελεύθερους πολιτικούς θεσμούς  τον ρόλο του αναγκαίου κακού για την περιφρούρηση  τής χωρίς εμπόδια συσσώρευσης και ανισοκατανομής πλούτου.

Κατά την άποψή μου, κάθε μία από τις πιο πάνω θέσεις αναφέρεται στη φιλοσοφία των φιλελεύθερων θεσμών με τρόπο κάπως επιλεκτικό και ανιστόρητο. 

Ο φιλελευθερισμός -δηλαδή, το πολίτευμα που διασφαλίζει τις ατομικές ελευθερίες- αποτελεί ιστορικό επίτευγμα των νεότερων χρόνων στις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Η διεκδίκηση των ατομικών ελευθεριών συνδέθηκε με τους αγώνες για η χειραφέτηση αρχικά από την καταθλιπτική επιρροή της Εκκλησίας και στη συνέχεια για την προστασία των υπηκόων των μοναρχών από τις αυθαιρεσίες της απολυταρχικής εξουσίας. Η διασφάλιση των ελευθεριών αυτών σε συνταγματικά κείμενα χρονολογείται πριν από δυόμιση σχεδόν αιώνες. Έως τότε δεν υπήρχαν καν Συντάγματα. Τα πρώτα Συντάγματα θεσπίστηκαν κατά την Αμερικανική Επανάσταση (1776) και, στη συνέχεια, με την Γαλλική Επανάσταση (1789).

Η θέσπιση των ατομικών ελευθεριών είναι ιστορικά συνυφασμένη με τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις: καθιερώθηκαν την εποχή που η αστική τάξη ανέβαινε κοινωνικά και πολιτικά -ύστερα και από την βιομηχανική επανάσταση που άρχισε στην Αγγλία τον 18^ο αιώνα. Οι φραγμοί που υπήρχαν στις δομές της φεουδαλικής κοινωνίας (κλειστά επαγγέλματα, συντεχνίες, περιορισμοί στην διακίνηση των οικονομικών αγαθών, προνόμια και νομικές ανισότητες) εμπόδιζαν την ανάπτυξη του εμπορίου και γενικά την οικονομική πρόοδο, ενώ το κεφάλαιο που είχε αρχίσει να συσσωρεύεται βρισκόταν νομικά ανυπεράσπιστο απέναντι στην αυθαιρεσία της απολυταρχικής εξουσίας. 

Το ιστορικό αίτημα της εποχής ήταν λοιπόν διττό: α) να οργανωθεί ορθολογικά η κρατική εξουσία και να θεσπιστούν νομικοί κανόνες που να ρυθμίζουν την άσκησή της. Σύμφωνα με αυτούς, η κρατική εξουσία αυτό-δεσμευόμενη έπρεπε να απέχει από επεμβάσεις στη σφαίρα της ελεύθερης ύπαρξης και δράσης του ατόμου, ώστε η οικονομία της αγοράς να λειτουργεί ανεμπόδιστα ¨με ελευθερία και ισότητα¨ και β) να θεσμοθετηθεί η συμμετοχή της αστικής τάξης στην άσκηση της κρατικής εξουσίας. Αυτό επιτεύχθηκε με την καθιέρωση του αντιπροσωπευτικού συστήματος και ειδικά με το θεσμό του Κοινοβουλίου, στο οποίο οι κυρίαρχες τάξεις (αστική+παρακμάζουσα φεουδαρχία) εξασφάλισαν το μονοπώλιο της εκπροσώπησης με την καθιέρωση της περιορισμένης ψήφου (βάσει προσόντων περιουσίας).

Από τότε κύλησε πάρα πολύ νερό κάτω  από τα γεφύρια. Στην ιστορική πορεία οι θεσμοί του πολιτικού φιλελευθερισμού, αφομοιώνοντας -όχι  χωρίς σφοδρές αντιστάσεις από τις κοινωνικά κυρίαρχες τάξεις- τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις, διευρύνθηκαν, εμπλουτίστηκαν και μετασχηματίστηκαν, ώστε να υπηρετήσουν και νέες αρχές που δίνουν ουσιαστικό περιεχόμενο στη φιλελεύθερη αστική δημοκρατία.     

Σταδιακά τα συνταγματικά κείμενα των δυτικών αστικών δημοκρατιών δεν καθιέρωναν μόνον τα ατομικά δικαιώματα με το -αρνητικό- περιεχόμενο της αποχής της κρατικής εξουσίας από την παρέμβαση στην ελεύθερη ατομική δράση, αλλά άρχισαν να περιλαμβάνουν και θετικές αρχές αναγνώρισης κοινωνικών δικαιωμάτων (δικαίωμα στην εργασία, στην παιδεία, στην κοινωνική ασφάλιση και περίθαλψη). 

Επίσης, καθιερώθηκε η υποχρέωση συνεισφοράς των πολιτών στα δημόσια βάρη (φορολόγηση) ανάλογα με τις δυνάμεις τους.

Τα συνταγματικά αυτά δικαιώματα μπορεί να μην έχουν αγώγιμο χαρακτήρα που να μπορεί να υποχρεώσει την Πολιτεία σε παροχή, όμως αποτέλεσαν τη νομική βάση για τη θέσπιση των αντίστοιχων κρατικών θεσμών και δομών: εργατική νομοθεσία, κοινωνική ασφάλιση, δημόσια υγεία και παιδεία, δίκαιο του ανταγωνισμού, τραπεζικό δίκαιο, δίκαιο προστασίας του καταναλωτή -πιο πρόσφατα-   κλπ.

Οι πιο πάνω αρχές και θεσμοί ουσιαστικοποιούν τη δημοκρατία  υλοποιώντας την έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης και πρόνοιας ως οικουμενικής αξίας (welfare state). Η υιοθέτησή τους οφείλει πολλά στο σοσιαλιστικό όραμα -ως διεκδίκηση, αλλά και ως απειλή. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτοι θεσμοί του welfare state ιδρύθηκαν στη Γερμανία του Μπίσμαρκ, με σκοπό την αναχαίτιση του σοσιαλιστικού κινήματος. Η καταγωγή του σύγχρονου κοινωνικού κράτους, ως θεσμού της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας, ανάγεται σε μεγάλο βαθμό στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες που εμπνέονταν από τη σοσιαλιστική κριτική των μέχρι τότε αστικών ιδανικών.

Η μαρξιστική θεωρία, βέβαια, προέβαλε μια μεταφυσική ερμηνεία του προλεταριάτου ως ¨οικουμενικής τάξης¨ και παρέβλεψε τις γραφειοκρατικές συνέπειες της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής. Επιπλέον, ταυτίζει τις αξίες του οικονομικού και του πολιτικού φιλελευθερισμού. 

Όμως ο Μαρξ δεν έπαυε να είναι τέκνο του Διαφωτισμού. Μολονότι είχε υποστηρίξει ότι τα αστικά ιδεώδη είναι απατηλά και υπηρετούν κατά βάθος ταξικά συμφέροντα, παρέμεινε πιστός στα ιδανικά του Διαφωτιστικού Ορθολογισμού στο βαθμό που θεωρούσε ότι τα ιδανικά αυτά είχαν έναν ¨ορθολογικό πυρήνα¨ ή μια ¨οικουμενική δυναμική¨ που θα πραγματοποιείτο στον σοσιαλισμό. 

Η διάσωση αυτού του ορθολογικού πυρήνα ήταν στο επίκεντρο της μαρξιστικής κριτικής, που υποστήριζε ότι η τυπική οικουμενικότητα των αστικών ιδανικών θα πρέπει να γίνει πραγματική και αυθεντική.

Σύμφωνα με όσα προαναφέρονται, η κριτική που ασκείται στους θεσμούς του πολιτικού φιλελευθερισμού  από θέσεις οικονομικά φιλελεύθερες ή νέο-φιλελεύθερες (χωρίς κανόνες δράση των αγορών και του ανταγωνισμού, απόλυτη απορρύθμιση της λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού τομέα, από-φορολόγηση του πλούτου, κατάργηση των κρατικών δομών κοινωνικής προστασίας κλπ.) οδηγεί πιστεύω στην αποδόμηση της ίδιας της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, όπως αυτή έχει εξελικτικά διαμορφωθεί στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.

Από την άλλη πλευρά, η πολεμική που ασκεί στους φιλελεύθερους αστικούς θεσμούς η κρατικιστική/λενινιστική Αριστερά δεν κρύβει την αντιπάθειά της για το ιδεώδες μιας ανεξάρτητης κοινωνίας πολιτών, που είναι νομικά κατοχυρωμένη απέναντι στις αυθαίρετες επεμβάσεις της εκάστοτε κυβέρνησης. Αποκαλύπτει μάλιστα μια βαθιά νοσταλγία για την αυταρχική αποικιοποίηση της κοινωνίας από το κράτος -που δοκιμάστηκε αλλού και απέτυχε, με τα γνωστά αποτελέσματα.   

Συμπερασματικά, νομίζω ότι η συζήτηση για τον πολιτικό φιλελευθερισμό δεν μπορεί να είναι άλλη από εκείνη για την ουσιαστική δημοκρατία. Κατά τη γνώμη μου, το αδιαπραγμάτευτο πεδίο μιας left liberal ιδεολογίας είναι η υποστήριξη των οικονομικών και πολιτικών θεσμών που εγγυώνται -στο πλαίσιο μιας μικτής οικονομίας- όχι μόνον την ελευθερία της ατομικής δράσης και την ισότητα απέναντι στο νόμο, αλλά και την ίση πρόσβαση των μελών της κοινωνίας στα κοινωνικά αγαθά -και κυρίως σε ένα εγγυημένο εισόδημα που επιτρέπει την επιβίωση. Η τεράστια ανισοκατανομή του πλούτου που επέφερε η επικράτηση του δόγματος της απόλυτης απορρύθμισης της δράσης του χρήματος σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον καταργεί ουσιαστικά τη σύγχρονη έννοια των αρχών του πολιτικού φιλελευθερισμού. Οδηγεί σε παλινδρόμηση των αστικών θεσμών σε προ-βιομηχανικό/ μισο-φεουδαλικό στάδιο.

Το  left liberal πεδίο είναι εκείνο τής λεπτής προσπάθειας αμοιβαίου σεβασμού της ιδιωτικής και δημόσιας αυτονομίας, των θεμελιωδών δημοκρατικών ελευθεριών και της λαϊκής κυριαρχίας.

             ¨Ο αξεπέραστος πολιτικός ορίζοντας της εποχής μας είναι πλέον ο πολιτικός φιλελευθερισμός¨ επεσήμανε ο Ιταλός σοσιαλδημοκράτης Νορμπέρτο Μπόμπιο παραφράζοντας τον Σαρτρ. Δίκιο δεν είχε;   

http://mhmadas.blogspot.gr/2012/12/liberal.html