28 Οκτωβρίου 1940 : Ο πόλεμος τoυ '40 μέσα από τη ματιά Ιταλών φωτογράφων

Ιταλοί στρατιωτικοί κινηματογραφιστές στο μέτωπο.

Πορεία προς τα εμπρός: Διασχίζοντας ποταμό στην Ήπειρο.

Οι τελευταίες μέρες του Οκτωβρίου, συνειρμικά συνδέονται, για τους μεγαλύτερους τουλάχιστον, με τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και το λεγόμενο "έπος της Αλβανίας". 'Ηταν μία άδικη επίθεση εκ μέρους των Ιταλών, οι οποίοι πλήρωσαν την ενέργεια τους αυτή, με μια ταπεινωτική ήττα.

Η Ευρώπη βρισκόταν στη δίνη του πολέμου, ήδη από τον Σεπτέμβριο του 1939. Στο πλευρό της Γερμανίας βρισκόταν η Ιταλία η οποία αφού κατέλαβε την Αλβανία, θεώρησε ότι θα μπορούσε να κάνει το ίδιο και με την Ελλάδα.

Όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος, οι δύο χώρες είχαν παρεμφερή πολιτικά συστήματα: Στην Ιταλία κυβερνούσε πραξικοπηματικά από το 1924 ο Μπενίτο Μουσολίνι, με το φασιστικό κόμμα που δημιούργησε, ενώ στην Ελλάδα ο Ιωάννης Μεταξάς.

Ο τελευταίος με το κίνημα της 4^ης Αυγούστου 1936 είχε εγκαθιδρύσει μία ιδιόρρυθμη δικτατορία η οποία τελικά συνέπλευσε με την Αγγλία και τους άλλους συμμάχους της εναντίον των δυνάμεων του Άξονα (Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία).

Είναι ζητούμενο σ' έναν πόλεμο, άσχετα ποια πλευρά τον ξεκίνησε, να καταλήξει σε νίκη ενός από τους εμπλεκόμενους. Γι' αυτό πολύ συχνά βλέπουμε να χρησιμοποιούνται οι ίδιες τεχνικές και οι ίδιες μέθοδοι προπαγάνδας και από τις δύο πλευρές. Ένα σοφό γνωμικό λέει ότι: «Ένας πόλεμος που δε λογοκρίνεται, χάνεται!» Είναι πράγματι γεγονός ότι είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις στη σύγχρονη ιστορία όπου η ρήση αυτή δεν επαληθεύτηκε. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος αυτός όλοι σχεδόν οι 'Ελληνες φωτογράφοι βρέθηκαν στο μέτωπο. Γι' αυτούς και το έργο τους, έχουμε παρουσιάσει ειδικό άρθρο (ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ Ν° 131, 11/2004).

Το φωτογραφικό και κινηματογραφικό υλικού που τραβούσαν, περνούσε από αυστηρότατη λογοκρισία πριν επιτραπεί η δημοσίευση του. Ανάμεσα σ' αυτές που δημοσιεύτηκαν βλέπουμε τραυματίες χαμογελαστούς, χωρίς εμφανή τραύματα ξαπλωμένους σε ολοκάθαρα λευκά σεντόνια, να κοιτάζουν τις όμορφες νοσοκόμες με ατσαλάκωτες λευκές στολές! Οι φαντάροι, στην ανάπαυλα των μαχών, διαβάζουν, παίζουν χαρτιά ή γράφουν στους δικούς τους.

Συχνές είναι οι σκηνές επιθέσεων οι οποίες σχεδόν πάντα, ήταν «στημένες» καθώς και οι ανάλογες «αποκρούσεις» εχθρικών επιθέσεων.

Τέλος σημαντικό ρόλο είχαν και οι φωτογραφίες των αιχμαλώτων. Αυτοί αποτελούσαν για κάθε στρατό το κερασάκι στην «τούρτα» της προπαγάνδας. Εμφανίζονταν λοιπόν καταβεβλημένοι και φοβισμένοι να έχουν αποδεχθεί τη μοίρα τους. Στην προπαγάνδα του πολέμου αυτές οι εικόνες αποτελούν «κλισέ» γι' αυτούς που νικούν αλλά και γι' αυτούς που χάνουν έναν πόλεμο!

Ένα δεύτερο γνωμικό το ίδιο σοφό με το προηγούμενο αναφέρει ότι «Υπάρχουν δύο μέτωπα σ' έναν πόλεμο: Αυτό που βιώνει ο φαντάρος (το πραγματικό) και εκείνο το οποίο "πρέπει" να φαντάζονται οι πολίτες στα μετόπισθεν. Με τους φωτογράφους των Ιταλών στον αλβανικό πόλεμο ασχολήθηκα σχετικά πρόσφατα. Οφείλω δε να ομολογήσω ότι τα στοιχεία που συγκέντρωσα ήταν πενιχρά. Είναι πολύ πιθανό να έχουν γίνει αντίστοιχες μελέτες από Ιταλούς ερευνητές αλλά το πρόβλημα της γλώσσας αποτέλεσε σημαντικό εμπόδιο.

Φωτογραφίες όμως του πολέμου, που τραβήχτηκαν από Ιταλούς φωτογράφους, βρήκα πάρα πολλές. Οι τελευταίοι βέβαια δε διέθεταν την εξαιρετική οργάνωση των αντίστοιχων Λόχων Προπαγάνδας που χρησιμοποιούσε ο Γερμανικός στρατός. Σημαντικό ρόλο, για την προώθηση προπαγανδιστικών ταινιών αλλά και φωτογραφιών, έπαιξε ο οργανισμός L.U.C.E (Φως).

Η λέξη αποτελεί ακρωνύμιο του L' Unione Cinematografica Educativa, τον οποίο ίδρυσε ο Μουσολίνι το 1925 για την παραγωγή «εκπαιδευτικών» ταινιών για την επιμόρφωση του κοινού, πάντα βέβαια στο πνεύμα του φασισμού.

Από αριστερά προς τα δεξιά:

Χριστούγεννα 1940 στο μέτωπο.

• Ιταλοί στρατιώτες γιορτάζουν γύρω από το στολισμένο δέντρο.

• Σκοπός στα άγρια βουνά της Ηπείρου.

• Λάφυρα των Ιταλών! Ελληνικό μικρό άρμα με την ονομασία «Εκδικητής».

• Σκηνή γνωστή και από την ελληνική πλευρά. Ιταλοί τραυματίας μεταφέρεται στα μετόπισθεν.

Η φωτογραφία, όπως και οι περισσότερες, πρέπει να ήταν «στημένη».

Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο οργανισμός αυτός είχε ανάμεσα στα άλλα καθήκοντα του την επιλογή, λογοκρισία και διάθεση προς τον τύπο κινηματογραφικών ταινιών και φωτογραφιών.

Όπως φαίνεται από τα παρατιθέμενα παραδείγματα οι φωτογραφίες των αντιπάλων μας είχαν πολλά κοινά σημεία με τις δικές μας: τη ζωή στο μέτωπο, τους φαντάρους στα πολυβόλα και τα χαρακώματα, τους ... αιχμαλώτους, την επίσκεψη του ηγέτη στο μέτωπο κ.ά.. Και εδώ βλέπουμε το ίδιο φαινόμενο: φωτογραφίες που είναι όλες τους σχεδόν «στημένες», τραβηγμένες από φωτογράφους που φοβούνται ή δεν τολμούν να καταγράψουν ρεαλιστικά τα στιγμιότυπα ενός πολέμου...

ΑΛΚΗΣ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ

ΦΩΤΟΓΡΛΦΟΣ σελ. 36-38

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

ΤΕΥΧΟΣ (203) ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2010

Με αφορμή το παραπάνω άρθρο του περιοδικού "ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ" που κυκλοφόρησε με την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" σήμερα 23.10.2010 σκέφτηκα να κάνω και εγώ μια μικρή έρευνα σε ιταλικές ιστοσελίδες που αναφέρονται στην εισβολή των Ιταλών στην Ελλάδα.

Πέρα από ένα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ, από την ιταλική πλευρά, με τίτλο "Seconda Guerra Mondiale - Guerra Italiani" βρήκα σε διάφορες ιστοσελίδες και σειρές φωτογραφιών που αναφέρονται τόσο στην πρώτη μέρα του πολέμου όσο και στην συνέχεια των μαχών.

Κάποιες από τις σελίδες αυτές παρουσιάζουν αντικειμενικές εικόνες και κάποιες έχουν έντονα εθνικιστικό χαρακτήρα. Έτσι ή αλλιώς οι φωτογραφίες που βρήκα μπορούν να θεωρηθούν ντοκουμέντα του Ελληνοϊταλικού πολέμου.

1. ΧΑΡΤΕΣ ΤΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ