Τι σημαίνουν οι νέες λέξεις που κατέκλυσαν πλέον τη ζωή μας, τα καινούργια νοήματα και οι εκφράσεις των ειδικών
Του Μπαμπη Παπαδημητριου
Μαζί με τα άλλα -και πολύ σοβαρά- προβλήματα που έφερε η οικονομική κρίση, εμφανίστηκε ένα ακόμη: πολλές νέες λέξεις, καινούργια νοήματα, εκφράσεις ειδικών και άλλα ακατανόητα. Τα οποία, όλα μαζί, συμβάλλουν στη δυσφορία που μας προκαλεί κάθε δύσκολη περίοδος. Η συγκεκριμένη δυσκολία φάνηκε από την πρώτη στιγμή, όταν χρειάστηκε να μάθει η υφήλιος ότι η παρ' ολίγον κατάρρευση του διεθνούς τραπεζικού συστήματος οφείλεται στην κακή χρήση των ειδικών χρηματικών και πιστωτικών εργαλείων που αποκαλούνται subrimes ή Ενυπόθηκα Δάνεια Μειωμένης Εξασφάλισης. Από εκεί περάσαμε στην κρίση με το Κρατικό Χρέος*. Ειδικά εμείς οι Ελληνες χρειάστηκε να μάθουμε ότι μας κυνηγάει το «υψηλό Σπρεντ* (spread)». Το οποίο διαμορφώνεται εις βάρος μας, επειδή κάποια Χετζ Φαντς* (hedge funds) σπεκουλάρουν εναντίον του ελληνικού ομολόγου στη Δευτερογενή Αγορά Τίτλων*. Η κατάσταση έγινε χειρότερη όταν τα Κρέντιτ Ντιφόλτ Σουάπς ή Credit Default Swaps ή CDS* πήραν την ανηφόρα και άρχισαν να παραμιλούν και να ισχυρίζονται ότι το κράτος είναι ό,τι το πιο επικίνδυνο για τους επενδυτές αφού οι πιθανότητες να κηρύξουμε πτώχευση ξεπέρασε το 50% και είναι η υψηλότερη από όλα τα κράτη του κόσμου. Ευτυχώς όμως, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα παρενέβη και αγόρασε ελληνικά και, αργότερα, και άλλα κρατικά ομόλογα. Είχε ήδη προμηθεύσει τις ελληνικές τράπεζες με Ρευστότητα*, αγοράζοντας τις Καλυμμένες Ομολογίες* τους για να ενισχύσει τις Πιστωτικές Γραμμές* τους και να περάσουν, έστω με ένα «καλώς» το Τεστ Αντοχής*. Επειδή μάλιστα ούτε καλή Ανταγωνιστικότητα* διαθέτουμε, μπορεί να επέλθει Χρεοκοπία*.
Τα ελληνικά ομόλογα θα «βαρέσουν κανόνι», ακούστηκε και, αμέσως μετά, θα υπάρξει «Κούρεμα»*. Οχι το στρατιωτικό αλλά πάντως χέαρκατ. Εξαρτάται και από όσα θα καταφέρει να μας πείσει να κάνουμε η Τρόικα*. Το πρόβλημα και πάλι θα είναι, αν έρθει αυτή η κακιά η ώρα, ότι κάποιοι θα έχουν προτεραιότητα στην εξυπηρέτηση, ό,τι έχει μείνει από το «κούρεμα», γιατί τα προς αυτούς χρέη είναι Senior*.
Υπάρχει όμως και το καλό σενάριο, το οποίο οι Αγορές* άρχισαν να λατρεύουν. Να μη γίνει η κακή Αναδιάρθρωση*, αλλά η καλύτερη Επιμήκυνση*. Επιπλέον, αν εισακουστεί ο πρωθυπουργός θα βγουν τα Ευρωομόλογα*, θα βρει περισσότερα κεφάλαια το Ευρωπαϊκό Ταμείο Σταθερότητας* και τότε, μπορεί να κάνουμε και ένα Μπάι Μπακ* για να ολοκληρωθεί η μεγάλη διάσωση...
*Οι αστερίσκοι δίπλα από τις λέξεις δείχνουν ότι έχουν συμπεριληφθεί στο Γλωσσάρι.
Αγορές. Η αγορά είναι τόπος συνάντησης και ανταλλαγής. Οι πωλητές προτείνουν τα προϊόντα τους στους αγοραστές. Η αγορά λειτουργεί ως σύστημα συναλλαγών και γι' αυτό χρειάζεται κανόνες. Γύρω από κάθε προϊόν δημιουργείται μια αγορά. Οι αγορές επικοινωνούν μεταξύ τους. Αυτό είναι το χειρότερο για κάποιον που αντιμετωπίζει, όπως εμείς, οικονομικά προβλήματα.
Στην αγορά, ο μεγαλύτερος φόβος όσων συμμετέχουν είναι ότι θα μάθουν αργότερα από κάποιον άλλο, μια είδηση που μπορεί να επηρεάσει τα συμφέροντά τους. Ως αποτέλεσμα, οι αγορές λατρεύουν να κάνουν εκτιμήσεις. Συχνά αστήρικτες, αδικαιολόγητες, φοβισμένες.
Αναδιάρθρωση χρέους. Από πρακτική άποψη, η οποία είναι η μόνη που μετράει όταν πρόκειται για χρήματα, υπάρχουν δύο τρόποι για να κάνει κάποιος αναδιάρθρωση. Είτε δεν ρωτάει κανέναν και ανακοινώνει ότι θα πληρώσει μόνο ένα τμήμα του χρέους (βλ. «Kούρεμα») ή και τίποτε - για ένα διάστημα χρόνου, εννοείται, είτε έρχεται σε συνεννόηση με τους δανειστές και επιδιώκει τη συμφωνία τους σε ένα σχέδιο αναδιάταξης του χρέους.
Η πρόταση μπορεί να περιλαμβάνει μια από τις συνηθισμένες τεχνικές. Ο πιο απλός τρόπος είναι η ανακύκλωση του χρέους. Δανείζεσαι νέο χρήμα με το οποίο αποπληρώνεις παλαιές υποχρεώσεις. Το ίδιο, άλλωστε, συμβαίνει όταν δεν υπάρχει πρόβλημα εμπιστοσύνης στις αγορές, αφού ο νέος δανεισμός εξυπηρετεί τα χρεολύσια του παλαιού, τους τόκους και τα νέα ελλείμματα ενός κράτους ή μιας επιχείρησης. Ο νέος δανεισμός έχει συνήθως διαφορετικά χαρακτηριστικά, δηλαδή νέα περίοδο λήξης του ομολόγου και νέο σταθερό επιτόκιο.
Η επιμήκυνση των χρεών αποτελεί συμπληρωματική τεχνική της αναδιάρθρωσης (βλ. «Επιμήκυνση»). Στη μία περίπτωση συμφωνείται, απευθείας με τους κατόχους των ομολόγων, η παράταση της «ζωής» του τίτλου, κρατώντας το ίδιο επιτόκιο. Στην άλλη επεκτείνεται η διάρκεια του δανείου και, ταυτοχρόνως, αλλάζει το επιτόκιο.
Το επιτόκιο θα είναι μεγαλύτερο, αφού θα πρόκειται για μακρότερη περίοδο, εκτός αν στο μεταξύ έχουν αλλάξει σε σημαντικό βαθμό οι συνθήκες ρευστότητας και εμπιστοσύνης των αγορών χρήματος.
Ανταγωνιστικότητα. Υπάρχουν διαφορές, όχι όμως καθοριστικές, αν μιλούμε για την ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας, μιας επιχείρησης ή ενός κλάδου της οικονομίας. Το κοινό στοιχείο αφορά την ικανότητα καθενός από τους παραπάνω να πουλάει με επιτυχία σε καθεστώς ανοιχτού ανταγωνισμού και για σταθερό χρονικό διάστημα αγαθά και υπηρεσίες που έχουν όμοια χαρακτηριστικά και ιδιότητες με άλλα εμπορεύματα.
Αυτό που μετράει πραγματικά είναι η ανταγωνιστικότητα στις διεθνείς αγορές. Αυτή προσδίδει το εισόδημα που επιτρέπει σε μια χώρα για να κάνει τις εισαγωγές που χρειάζεται είτε για να παράγει τα δικά της «ανταγωνιστικά» αγαθά (π.χ. τουριστικές υπηρεσίες) ή πολύ απλά όσα δεν διαθέτει (π.χ. πρώτες ύλες).
Η ανταγωνιστικότητα στις τιμές εξαρτάται ιδιαίτερα από την ισοτιμία των νομισμάτων, από την εμπορική πολιτική ή από επιδοτήσεις. Καθοριστικό όμως για την ανταγωνιστικότητα είναι το κόστος κεφαλαίου (που ορίζεται από το επιτόκιο), το κόστος ενδιαμέσων συντελεστών (π.χ. ενέργεια και πρώτες ύλες) και το κόστος εργασίας. Καθοριστικότερο όλων το τεχνολογικό πλεονέκτημα, όταν επιτρέπει εξοικονόμηση πόρων, μεγαλύτερη παραγωγικότητα και υψηλή εξειδίκευση της εργασίας.
Γιουρογκρούπ (Eurogroup). Η ομάδα υπουργών του Εcofin, των οποίων τα κράτη ανήκουν στη 17μελή Ευρωζώνη. Είναι διάσημο το νυκτερινό δείπνο των μελών της, επειδή η συζήτηση είναι «εμπιστευτική» και πάντως πολύ πιο ελεύθερη από την επίσημη του Ecofin, η οποία γίνεται το επόμενο πρωινό. Πρόεδρος της ευρωομάδας είναι ο Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, με θητεία... ετών.
CDS Πρόκειται για τα αρχικά του Credit Default Swap ή Συμβόλαιο Ανταλλαγής Κινδύνου Πτώχευσης. Από πρακτική άποψη δεν είναι τίποτε διαφορετικό από ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο. Ο πωλητής του συμβολαίου υπόσχεται στον αγοραστή να τον αποζημιώσει με την αποπληρωμή της αξίας του ομολόγου, το οποίο ασφαλίζει ο αγοραστής του ασφαλιστηρίου, στην περίπτωση που ο συγκεκριμένος τίτλος χάσει την αξία του, επειδή ο εκδότης του αδυνατεί να πληρώσει, έχει δηλαδή κηρύξει πτώχευση σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα δανεισμού του. Οταν το κόστος της ασφάλισης ανεβαίνει, δηλαδή το CDS γίνεται ακριβότερο, ο ασφαλιζόμενος κίνδυνος είναι μεγαλύτερος και ο επενδυτής κινδυνεύει περισσότερο να χάσει το κεφάλαιό του. Τα συμβόλαια αυτά συμφωνούνται χωρίς να υπάρχει κάποια οργανωμένη αγορά, αλλά η εταιρεία CMA συλλέγει, υπολογίζει και δημοσιεύει έναν σχετικό δείκτη (www.cmavision.com). Η Ελλάδα βρίσκεται, σήμερα, στην κορυφή του σχετικού δείκτη, με τη Σωρευμένη Πιθανότητα Πτώχευσης (CPD) στο 51,03%.
Δευτερογενής Αγορά Ομολόγων. Με την έκδοσή τους στην πρωτογενή αγορά, όπου τα αποκτούν όσοι έχουν το δικαίωμα συμμετοχής στην αγορά τους, ως βασικοί διαπραγματευτές ομολόγων ενός εκδότη (π.χ. της Ελληνικής Δημοκρατίας), οι τίτλοι μπορούν να μεταπωληθούν ελεύθερα σε όποιον ενδιαφέρεται. Από τη ζήτηση παλαιότερων τίτλων και τη σχετική προσφορά τους, διαμορφώνεται μια νέα τιμή για κάθε ομόλογο, διαφορετική τόσο από την ονομαστική, που είναι πάντοτε το 100% της αξίας που αναγράφεται στον τίτλο, όσο και από εκείνην με την οποία έγινε η αρχική τοποθέτησή τους στην αγορά. Η τρέχουσα τιμή των ομολόγων εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τη διαμόρφωση του επιτοκίου για κάθε διαφορετική περίοδο. Ετσι, αν τα επιτόκια για δάνεια δεκαετούς διάρκειας αυξηθούν, η τρέχουσα τιμή πώλησης όσων ομολόγων έχουν χαμηλότερο σταθερό επιτόκιο, θα μειωθεί. Με τον τρόπο αυτόν εξισορροπείται διαρκώς η κατάσταση στην αγορά.
Διατραπεζική Αγορά. Κάθε μέρα, στην αγορά χρήματος, όσες τράπεζες έχουν περίσσευμα διαθεσίμων, από τις αποταμιεύσεις ή την αποπληρωμή δανείων ή την πώληση επενδυτικών στοιχείων, δανείζουν τις τράπεζες που έχουν αναλήψεις δανείων ή καταθέσεων ή επενδυτικές ανάγκες. Στο τέλος της ημέρας το σύστημα τελεί σε ισορροπία, το χρήμα έχει μια τιμή (επιτόκιο, γνωστό ως euribor) για κάθε περίοδο δανεισμού του και όλοι νιώθουν ασφαλείς κι ευχαριστημένοι. Η ΕΚΤ εποπτεύει την αγορά χρήματος για την Ευρωζώνη, χωρίς, κατά κανόνα, να παρεμβαίνει. Οταν όμως η διατραπεζική αγορά χρειάζεται πρόσθετη ρευστότητα, οι τράπεζες προσφεύγουν στην κεντρική τράπεζα, η οποία προσφέρει χρήμα στην τιμή που δημοσίως έχει προσδιορίσει, δηλαδή το κεντρικό επιτόκιο του ευρώ.
ΔΝΤ. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δημιουργήθηκε τον Ιούλιο 1944 στο πλαίσιο της Νομισματικής και Δημοσιονομικής Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών, γνωστής ως Συμφωνία του Μπρέτον Γουντς. Υπέγραψαν αρχικώς 29 κράτη, ενώ η Ελλάδα είναι μεταξύ των πρώτων, στις 27 Δεκεμβρίου 1945. Το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα είναι οι δύο βασικοί οργανισμοί που παρακολουθούν και υποστηρίζουν τις βασικές λειτουργίες του νομισματικού συστήματος της ζώνης δολαρίου, στο οποίο συμμετείχαν όλα τα κράτη του Δυτικού συστήματος, τα οποία είχαν δεχτεί την πλήρη και ελεύθερη ανταλλαγή του εθνικού τους νομίσματος με το αμερικανικό νόμισμα σε σταθερή ισοτιμία, καθώς και την εφαρμογή κοινών αρχών λειτουργίας των χρηματικών και κεφαλαιακών αγορών τους. Το ΔΝΤ διαθέτει στα μέλη του «προσωρινές διευκολύνσεις», κυρίως σε περιπτώσεις ελλειμμάτων στο ισοζύγιο συναλλαγών με τον υπόλοιπο κόσμο. Η ελληνική διευκόλυνση είναι η μεγαλύτερη που έχει ποτέ δοθεί.
Δυναμική Χρέους Με το χρέος υπάρχουν δύο προβλήματα. Το ένα είναι το κόστος εξυπηρέτησής του, δηλαδή η πληρωμή των τόκων, που επηρεάζεται καθοριστικά από το ύψος του επιτοκίου. Το άλλο είναι το μέγεθος του χρέους. Με δεδομένο ότι για κανέναν δεν προβλέπεται να χρειαστεί να αποπληρώσει σε σύντομο χρονικό ορίζοντα τα χρέη του, όταν μάλιστα πρόκειται για χρέη, όπως στην περίπτωση των κρατών, που λήγουν σε πέντε, δέκα ή και είκοσι χρόνια, ένα πολύ μεγάλο χρέος αυξάνει υπέρμετρα τον κίνδυνο να επηρεάζεται καθοριστικά η οικονομική κατάσταση του δανειολήπτη είτε από την αύξηση είτε από τη μείωση του βασικού επιτοκίου.
Ομως, για να συνεχίζεται απρόσκοπτα η εξυπηρέτηση του χρέους, χωρίς να περικόπτει ο δανεισμένος μέσα σε άλλες δαπάνες, αποκτά την εξάρτηση που τον υποχρεώνει να μεγαλώνει συνεχώς το συνολικό του χρέος. Με άλλα λόγια, δανείζεται περισσότερο για να πληρώσει τα χρεολύσια, δηλαδή τα παλαιά χρέη που έφτασαν την ημερομηνία της υπεσχημένης εξόφλησής τους. Θα δανειστεί ακόμη περισσότερα χρήματα αν τα χρειάζεται για την πληρωμή των τόκων που τρέχουν στα ανειλημμένα δάνεια.
Ecofin. Το Συμβούλιο Οικονομικών και Δημοσιονομικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης αποτελεί μια από τις συνθέσεις -και μάλιστα από τις παλαιότερες- του Συμβουλίου της Ε.Ε. Συμμετέχουν οι υπουργοί Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών των κρατών-μελών, αλλά και οι υπουργοί Προϋπολογισμού όταν εξετάζονται αντίστοιχα θέματα. Συνεδριάζει μία φορά τον μήνα ή εκτάκτως. Στο Συμβούλιο αυτό έχει ανατεθεί η εξέταση και τήρηση του Συμφώνου Σταθερότητας. Από εκεί περνάει και η επεξεργασία των μέτρων για την αντιμετώπιση της χρηματοοικονομικής κρίσης.
ΕΚΤ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ένα από τα μέρη της εποπτείας, γνωστής και ως τρόικας, που ασκείται στο πλαίσιο του Μνημονίου, έχει την ευθύνη συντονισμού της λειτουργίας του ευρωσυστήματος, στο οποίο ανήκουν τα 17 κράτη που έχουν υιοθετήσει το ευρώ και συναποτελούν την ενιαία νομισματική ζώνη του ευρώ. Βρίσκεται ακόμη στο κέντρο του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών, όπου ανήκουν τα κεντρικά νομισματικά ιδρύματα και των 27 κρατών-μελών της Ενωσης. Διοικείται από το διοικητικό συμβούλιο, όπου εκπροσωπείται η Ελλάδα με τον καθηγητή Γιώργο Προβόπουλο, διοικητή της Τραπέζης Ελλάδος, και την εκτελεστική επιτροπή. Πρόεδρος της ΕΚΤ είναι ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ. Η ΕΚΤ υπήρξε πάντοτε ο πιο αυστηρός παρατηρητής όσων συνέβαιναν στην ελληνική οικονομία.
ΕΚΤ και ελληνικά ομόλογα. Η ΕΚΤ μοιράζεται τη συλλογική ευθύνη όλων των εποπτικών οργανισμών, οι οποίοι αγνόησαν, ανέχτηκαν και τελικώς άφησαν να γιγαντωθεί η μεγαλύτερη φούσκα αξιών πάνω στην οικονομία. Ωστόσο, η αντίδρασή της, όταν τελικά ξέσπασε το πρόβλημα, ήταν αποτελεσματική. Προστάτευσε το τραπεζικό σύστημα αφού κατόρθωσε να αποτρέψει τη μετατροπή μιας κρίσης. Από την πρώτη στιγμή, η ευρωτράπεζα ανέλαβε να δώσει τις πρώτες βοήθειες στο ελληνικό σύστημα, επιδιώκοντας να μειώσει τις πιθανότητες διάδοσης της κρίσης του ελληνικού χρέους. Η ΕΚΤ τροφοδοτεί την ελληνική αγορά χρήματος με εκείνη τη ρευστότητα που επιτρέπει στην οικονομία να επιπλέει. Μέχρι σήμερα έχει δανείσει, προσωρινά, στις ελληνικές τράπεζες πάνω από 90 δισ. ευρώ, με αντάλλαγμα κάθε λογής αξιόγραφα, μειώνοντας εντυπωσιακά τις συνήθεις εγγυήσεις. Οταν η κρίση αυτή επηρέασε βαθύτερα την Ευρωζώνη, η ΕΚΤ αγόρασε στη δευτερογενή αγορά τίτλων ελληνικά ομόλογα αξίας μεγαλύτερης των 40 δισ. ευρώ, ώστε να ενισχύσει την προσπάθεια διάσωσης της Ελλάδας, όπως εξελίσσεται με τη συνεργασία των 15 κρατών και του ΔΝΤ, που συνασπίστηκαν για να διαθέσουν στην ελληνική κυβέρνηση δανειακά κεφάλαια 110 δισ. ευρώ.
Επιμήκυνση. Ενας από τους τρόπους παράτασης των δανειακών υποχρεώσεων είναι να αλλάξει η διάρκεια του δανείου. Αυτό είναι που συζητείται τώρα για τα δάνεια διάσωσης της Ελλάδας. Το ΔΝΤ είχε εδώ και καιρό κάνει την πρόταση. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε και μόλις πρόσφατα το Ecofin αποφάσισε να κάνει τη συζήτηση αυτή ταυτόχρονα με άλλες προτάσεις και ιδέες για μια συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος στο πλαίσιο ολόκληρης της Ευρωζώνης.
Η επιμήκυνση αφορά τον χρόνο αποπληρωμής των δανείων των 110 δισ. και όχι ολόκληρο τα υπόλοιπο του χρέους. Ετσι, αντί η αποπληρωμή καθενός δανείου, που αντιστοιχεί σε κάθε μια «δόση», να ξεκινά στο τέλος του πρώτου τριμήνου μετά τα πρώτα τρία έτη, προτείνεται στα 5 ή και στα 10 χρόνια.
Ευρωομόλογο. Αν η ίδια η Ευρωπαϊκή Ενωση δανειζόταν, θα το έκανε εύκολα και με πολύ μικρό επιτόκιο. Αυτό παραδέχονται όλοι. Γιατί λοιπόν να μη δανείζεται η Ενωση και στη συνέχεια να δανείζει τα κράτη-μέλη; Η απλή αυτή ιδέα ήδη λειτουργεί. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων κάνει αυτό ακριβώς προκειμένου να συγκεντρώνει κεφάλαια με τα οποία χρηματοδοτεί σχέδια επενδύσεων στα κράτη-μέλη. Το ίδιο έκανε τις προάλλες και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, για να συγκεντρώσει μέρος του ποσού που θα δανείσει στην Ιρλανδία, στο πλαίσιο του σχεδίου διάσωσης του συγκεκριμένου κράτους. Την ιδέα είχε παρουσιάσει ο πρώην πρόεδρος της Επιτροπής Ζακ Ντελόρ από πολύ παλαιά, προκειμένου να ενισχυθούν τα κεφάλαια που θα χρησιμοποιούσε η Ευρώπη για να ενισχύσει τις επενδύσεις ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος.
Οι αγορές δεν αποστρέφονται την ιδέα. Υπάρχει όμως το ζήτημα της κατανομής του κινδύνου, που, όπως απέδειξε η κρίση, είναι διαφορετικός για κάθε χώρα. Επιπλέον, πρέπει να προσδιοριστούν τα μέτρα πειθαρχίας που θα ακολουθεί όποιος δανείζεται μέσω ευρωομολόγων. Ειδάλλως, το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο και, ίσως, χειρότερο σε ό,τι αφορά τη σταθερότητα της Ευρωζώνης. Αν πάντως η Ευρώπη εκδώσει δικό της ομόλογο, το γερμανικό θα χάσει, σταδιακά, τη σημασία του. Που σημαίνει ότι το ευρωομόλογο δεν θα είναι, τελικώς, τίποτε άλλο από το σημερινό bund. Οι γερμανικές Αρχές δεν έχουν καθόλου πειστεί για τη σκοπιμότητα αυτής της λύσης. Ισως όμως αυτό να τους βοηθά να επισπεύσουν την επιλογή των υπόλοιπων λύσεων.
Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF). Δημιουργήθηκε στις 10 Μαΐου, συμπληρωματικά στην από τη 12η Απριλίου απόφαση του Ecofin με την οποία αποφασίστηκαν οι λεπτομέρειες διάσωσης της Ελλάδας. Το χρηματικό μέγεθος του Ταμείου προσδιορίστηκε στα 750 δισ. ευρώ, και έτσι μπορεί να εκδώσει ευρωομόλογα με την εγγύηση των κρατών-μελών της Ευρωζώνης, ύψους 440 δισ. Μπορεί να δανείσει κράτη-μέλη, με όρους τους οποίους θα διαπραγματευθεί το κράτος με την ΕΚΤ και το ΔΝΤ και θα εγκρίνει το Ecofin. Η βαθμολογία από τους οίκους αξιολόγησης του EFSF είναι η υψηλότερη. Τις προηγούμενες μέρες δανείστηκε τα πρώτα 5 δισ. για να εξυπηρετήσει το πακέτο διάσωσης της Ιρλανδίας. Διευθύνεται από τον Γερμανό Κλάους Ρέγκλινγκ, πρώην γενικό διευθυντή Οικονομικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (www. efsf.europa. eu).
Β΄ ΜΕΡΟΣ
Στο δεύτερο αυτό μέρος ολοκληρώνεται το Γλωσσάρι της Κρίσης. Η χρηματοοικονομική κρίση είναι ενδογενής στη λειτουργία του συστήματος με το οποίο έχουμε οργανώσει τις οικονομικές μας συναλλαγές και, γενικότερα, τις κοινωνίες μας. Eχει όμως ειδικότερα χαρακτηριστικά. Υποστηρίχθηκε, ορθώς κατά τη γνώμη μου, ότι «η κρίση δεν οφείλεται σε κάποια παράβαση των κανόνων του χρηματοοικονομικού παιγνίου, αλλά στην εφαρμογή τους» (Οικονομική Κρίση: αίτια και προοπτικές, σελ. 13, Εκδ. Πόλις). Oμως και η προηγούμενη μεγάλη κρίση, στη δεκαετία του ’30, ξεκίνησε και πάλι από ανισορροπίες που εκφράσθηκαν στην αδυναμία των χρηματοπιστωτικών οργανισμών, κυρίως τράπεζες και επενδυτικές εταιρείες, να διασφαλίσουν τα κεφάλαια που έχουν στη διαχείρισή τους. Η εμπιστοσύνη είναι ο άυλος δεσμός που κρατάει το σύστημα όρθιο, έστω κι αν παραμένει ασταθές, πλην όμως πάντοτε σε μια δυναμική που επιτρέπει τη διανομή νέου πλούτου ή, έστω, αποδόσεων.
Το πρόβλημα μεγάλωσε και προκάλεσε δικαιολογημένη ανησυχία στην Ελλάδα σε δύο, μέχρι σήμερα, περιστάσεις. Στην πρώτη, το φθινόπωρο του 2008, υπήρξε έκδηλη ανησυχία χρεοκοπίας των τραπεζών. Η κυβέρνηση έσπευσε να αυξήσει την κρατική εγγύηση των καταθέσεων σε 100.000 ευρώ ανά καταθέτη και τράπεζα. Λίγο αργότερα, την άνοιξη 2009, η χρεοκοπία του κράτους ήταν η βασική αιτία ανησυχίας. Πολλοί φοβήθηκαν μια ανοιχτή χρεοκοπία και κάποιοι την πρότειναν μάλιστα. Στην περίπτωση αυτή, το κράτος θα ανακοίνωνε στους πιστωτές του ότι αδυνατεί, για άγνωστο χρονικό διάστημα, να συνεχίσει την πληρωμή τόκων και την αποπληρωμή χρεολυσίων σε τμήμα ή και ολόκληρο το κρατικό χρέος. Η Ελλάδα θα έμπαινε στο ψυγείο της διεθνούς οικονομίας και ο κίνδυνος αποχώρησης από την Eυρωζώνη γινόταν πρακτικά μετρήσιμος, αν και καθόλου απαραίτητος.
Το τεράστιο δημόσιο χρέος προκάλεσε δικαιολογημένη ανησυχία. Oσο υπάρχει ύφεση, η Ελλάδα δεν θα διέθετε επαρκή έσοδα για να πληρώνει κανονικά τόκους και χρεολύσια. Από την άλλη, η διατήρηση παρόμοιου χρέους στέλνει τη χώρα σε ύφεση. Η χρεοκοπία φάνηκε, καθόλου άδικα, να αποτελεί ένα πολύ υπαρκτό κίνδυνο. Μετά την Ελλάδα, ούτε η Ιρλανδία κατόρθωσε να αντιμετωπίσει το τεράστιο άνοιγμα κακών χρεών που εμφάνισαν οι τράπεζες της χώρας. Η Ευρωζώνη περιμένει τώρα τη γερμανογαλλική λύση στο πρόβλημα χρέους των μελών της. Η χρεοκοπία θα είναι πλήρως ελεγχόμενη, ελπίζουν. Η προσαρμογή των οικονομιών είναι άλλο ζήτημα και θα χρειαστεί πολύ χρόνο και προσπάθεια για να ολοκληρωθεί.
Ισοζύγιο πληρωμών. Oπου καταγράφονται όλες οι συναλλαγές μας με το εξωτερικό, δηλαδή τη διεθνή αγορά. Πρόκειται για έναν από τους καλύτερους δείκτες σε ό, τι αφορά τη θέση της χώρας στον διεθνή ανταγωνισμό. Μεγάλο έλλειμμα ισοζυγίου είναι αδύνατον να διατηρηθεί για μακρό χρόνο, αφού οδηγεί σε αντίστοιχο δανεισμό από το εξωτερικό. Για την τήρηση του ισοζυγίου ακολουθείται ένας απλός λογιστικός τύπος. Οι εισπράξεις από ξένους κατοίκους αποτελούν έσοδο (+) και καταγράφονται ως πίστωση, ενώ οι πληρωμές είναι δαπάνη (-) και άρα πάνε σε χρέωση του λογαριασμού. Κάτοικος είναι εκείνος που μένει στη χώρα περισσότερο από ένα έτος, άρα όλες οι επιχειρήσεις και οι θυγατρικές πολυεθνικών. Περιλαμβάνει έξι διαφορετικούς λογαριασμούς - ισοζύγια. Καταγράφονται οι συναλλαγές αγαθών, υπηρεσιών, εισοδημάτων και μεταβιβάσεων.
Καλυμμένα ομόλογα (covered bonds). Λίγο πριν από την κρίση, οι ελληνικές τράπεζες έβρισκαν χρήμα πουλώντας «συνθετικά» ομόλογα, που δεν ήσαν παρά ανακύκλωση ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων, κρατικών χρεογράφων, εμπορικών ακινήτων ή πλοίων. Προβλέφθηκε ειδική μέριμνα νομοθετική και η Τράπεζα της Ελλάδος θέσπισε ειδικούς κανόνες. Οι οίκοι αξιολόγησης έδωσαν άριστους βαθμούς και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τα δέχθηκε ως αντάλλαγμα για την παροχή ρευστότητας. Οι ίδιοι οίκοι έβαλαν τους χειρότερους βαθμούς όταν εκδηλώθηκε η κρίση του ελληνικού δημόσιου χρέους, με αποτέλεσμα η ΕΚΤ να δίνει ρευστό χρήμα μόνο σε ένα ποσοστό της αξίας των συγκεκριμένων ομολόγων. Ακόμη και με την κρίση των ενυπόθηκων δανείων μετά το φθινόπωρο του 2008, η ΕΚΤ διευκόλυνε τις τράπεζες, αφού τα αξιολόγησε ως ισότιμα άλλων περιουσιακών στοιχείων. Το συγκεκριμένο χρηματοδοτικό εργαλείο είναι παλιό (χρησιμοποιήθηκε τον 18ο αιώνα στη Γερμανία). Στα τέλη του 2010 κυκλοφορούσαν καλυμμένα ομόλογα ύψους 400 δισ. δολαρίων περίπου.
Κούρεμα (haircut). Μπορεί να αναφέρεται σε τρεις περιπτώσεις και πάντοτε εννοεί τον υπολογισμό πρόσθετης απομείωσης της αξίας ενός αξιόγραφου (ομόλογο, μετοχή, δάνειο κ. λπ.). Eτσι, ένα ομόλογο θα υποστεί «κούρεμα» όταν η αξία στην οποία πραγματικά μπορεί να γίνει δεκτό σε μια συναλλαγή είναι μικρότερη από εκείνη στην οποία αναφέρεται στην αγορά. Στην πράξη, πρόκειται για έναν πρόσθετο υπολογισμό κινδύνου, πέραν εκείνου που έχει ήδη «τιμολογήσει» η αγορά. Παράδειγμα: Δανείζετε κάποιον για ένα χρονικό διάστημα και συμφωνείτε να πάρετε ως εγγύηση καλής επιστροφής των δανεικών ομόλογα του ελληνικού Δημοσίου. Πιστεύετε όμως πως, στο ίδιο αυτό διάστημα, το κράτος θα αναδιαρθρώσει το χρέος του, προκειμένου να μειώσει το μέγεθος των υποχρεώσεών του. Μπορείτε πάντοτε να δεχθείτε την εξασφάλιση, αρκεί να υπολογίσετε σωστά το ποσοστό κατά το οποίο το κράτος θα περικόψει τις υποχρεώσεις του. Αυτό κάνουν κατά κανόνα οι τράπεζες όταν κάποιος προσκομίσει επιταγές πελατών του. «Κουρεύει» κατά ένα ποσοστό την ονομαστική τους αξία και δανείζει ό, τι έχει απομείνει. Eτσι, μια επιταγή αξίας 100.000 ευρώ με ένα «κούρεμα» 20% θα εξασφαλίσει δάνειο αξίας 80.000 ευρώ. Η προτεινόμενη από ορισμένους αναδιάρθρωση σημαίνει «κούρεμα» μεταξύ 30% και 40%. Αυτό θα οδηγήσει σε απομείωση, κατά το ίδιο ποσοστό, της αξίας των ομολόγων που διαθέτουν τράπεζες, ασφάλειες και συνταξιοδοτικά ταμεία. Το άνοιγμα που θα δημιουργηθεί πρέπει στην περίπτωση των τραπεζών και των ασφαλιστικών εταιρειών να καλυφθεί με αύξηση κεφαλαίου, ενώ τα συνταξιοδοτικά ταμεία θα περικόψουν τις παροχές στους ασφαλισμένους τους. Σε κανονικές συνθήκες, τα ομόλογα που εκδίδουν τα κράτη δεν έχουν κίνδυνο για «κούρεμα».
Κερδοσκόποι. Ευθύνονται για όλα τα δεινά! Αυτό στις κακές εποχές. Σε καλές περιόδους πιστώνονται με τις καλύτερες αποφάσεις και, καλά να είναι οι άνθρωποι, μοιράζουν λεφτά στους... τυχερούς. Στην περίπτωση του ελληνικού χρέους, ήταν αυτοί στους οποίους χρέωσε ο πρωθυπουργός το πρόβλημα. Αργότερα, πάντως, μάθαμε ότι ήταν από τους πρώτους που είχαν επισημάνει ότι η Ελλάδα θα συναντήσει μεγάλες δυσκολίες με το χρέος της, ιδιαίτερα αν ξεσπάσει διεθνής κρίση ρευστότητας, την οποία επίσης είχαν προβλέψει. Συνήθως κατοικούν στα γραφεία των hedge funds ή άλλων τεράτων της χρηματοοικονομικής. Δεν είναι γνωστό αν κέρδισαν κάτι από την παρούσα κρίση. Oλα δείχνουν ότι θα τους χρειαστούμε για να δημιουργήσουν νέα «κόλπα» προκειμένου να τρέξουν ζωηρά οι οικονομίες μας.
Κρατικό έλλειμμα. Η αιτία των (τελευταίων στη σειρά) δεινών μας. Επειδή το κράτος δεν διαθέτει επαρκή έσοδα, ενώ επιμένει να διατηρεί τις δαπάνες του, κάθε χρόνο εμφανίζει έλλειμμα. Το χειρότερο είναι πως και ό, τι άλλο είναι ή μοιάζει ή ανήκε στο κράτος (π. χ. ΔΕΚΟ) έχει το ίδιο ακριβώς πρόβλημα. Το πρωτογενές έλλειμμα είναι η διαφορά μεταξύ εσόδων και δαπανών πριν από την πληρωμή των τόκων επί του χρέους.
Μπάι μπακ (επαναγορά, buy back). Ο εκδότης τίτλων χρέους ή μετοχών μπορεί να προτείνει στους κατόχους των χρεογράφων ή των μετοχών να του πουλήσουν τα στοιχεία αυτά, κατά κανόνα σε τιμή διαφορετική από εκείνη που είχαν αγοραστεί αλλά και από την τρέχουσα αγοραία. Μία από τις ιδέες για την επίλυση του ελληνικού χρέους είναι να δοθεί στην Ελλάδα νέο δάνειο, με το οποίο θα επαναγοράσει ομόλογα που έχουν σήμερα δανειστές μας.
Πιστωτικές «γραμμές». Οι τράπεζες ανταλλάσσουν κεφάλαια με άλλες τράπεζες και αναχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μέσω λογαριασμών στους οποίους διατηρούν «γραμμές» συντήρησης της ρευστότητάς τους. Με τη μεγάλη κρίση του 2008, οι γραμμές αυτές έκλεισαν. Για τις ελληνικές τράπεζες παραμένουν κλειστές σε μεγάλο βαθμό, λόγω του υψηλού κινδύνου χρεοκοπίας του ελληνικού Δημοσίου.
Ρευστότητα. Λέμε για ένα περιουσιακό στοιχείο ότι έχει καλή ρευστότητα, όταν μπορεί να πουληθεί στην αγορά χωρίς να χάσει μέρος της τιμής του. Επίσης, ό, τι μπορεί εύκολα να πουληθεί ή να αγοραστεί έχει υψηλή ρευστότητα. Μια τράπεζα πρέπει να διαθέτει υψηλή ρευστότητα ώστε να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο υψηλής ζήτησης των κεφαλαίων που της έχουν εμπιστευθεί οι καταθέτες. Αν ούτε αυτή ούτε οι άλλες τράπεζες διαθέτουν επαρκή ρευστότητα, τότε το τραπεζικό σύστημα έχει πρόβλημα ρευστότητας και, τελικά, εμπιστοσύνης. Συνέβη το 2008 παγκοσμίως. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχει σήμερα (και για αρκετούς ακόμη μήνες) πρόβλημα ρευστότητας. Ευτυχώς όχι και εμπιστοσύνης.
Σίνιορ χρέος (Senior Debt). Σε περίπτωση πτώχευσης, δεν σημαίνει ότι ο πτωχευμένος δεν πληρώνει τα χρέη του. Συντάσσεται κατάλογος προτεραιότητας πιστωτών, αφού όλα τα χρέη δεν είναι ισότιμα. Για παράδειγμα, όσα χρωστάει η Ελλάδα σε διεθνείς οργανισμούς, όπως το ΔΝΤ (super senior) καθώς και ο διακρατικός δανεισμός (110 δισ.), θα αποπληρωθούν κατά προτεραιότητα επειδή ανήκουν σε «ανώτερη» (senior) κατηγορία, άρα και πιο ασφαλή. Oλοι οι άλλοι ακολουθούν. Αυτό δεν αρέσει στους ιδιώτες που έχουν ελληνικά ομόλογα, αφού το δικό τους «χαρτί» θεωρείται junior, δηλαδή «κατώτερο» και θα μπει στο τέλος της σειράς προτεραιότητας εξόφλησης.
Σουάπς (ανταλλαγές, swaps). Δύο μέρη συμφωνούν να ανταλλάξουν μεταξύ τους μέσω ενός παράγωγου χρηματικού προϊόντος (το swap) τις τοποθετήσεις τους σε χρεόγραφα, μετοχές ή επιτόκια δανείων, επειδή έχουν αλλάξει οι ανάγκες ή οι επενδυτικές τους επιλογές.
Σπρεντ (spread). Το περιθώριο μεταξύ δύο τιμών, συνήθως επιτοκίων. Hταν ίσως από τις πρώτες «ξένες» λέξεις που μάθαμε όταν ήρθε η κρίση του ελληνικού χρέους. Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Τα κράτη δανείζονται στη διεθνή αγορά, πληρώνοντας το επιτόκιο που ζητούν όσοι αναζητούν να τοποθετήσουν τα κεφάλαιά τους. Oσο πιο ασφαλής η τοποθέτηση, τόσο μικρότερο το επιτόκιο που πληρώνει εκείνος που δανείζεται. Oλοι οι άλλοι δανείζονται ακριβότερα. Το σπρεντ ή περιθώριο δείχνει πόσο ακριβότερα δανείζονται όλοι σε σύγκριση με τη Γερμανία, στην περίπτωση της Eυρωζώνης.
Τεστ αντοχής. Περιοδικός έλεγχος αντοχής, μιας τράπεζας συνήθως, απέναντι στους κινδύνους που εμπεριέχουν οι επενδύσεις της, που είναι τα περιουσιακά της στοιχεία, έναντι κάποιας αρνητικής εξέλιξης, όπως είναι το «κούρεμα» ομολόγων. Επίσης, υπολογίζονται αντίστοιχοι κίνδυνοι για τα δάνειά της (ικανότητα εξυπηρέτησης των δανείων που έχουν πάρει οι πελάτες) και γενικότερα η ευχέρεια της τράπεζας να αντιμετωπίσει αυξημένη ζήτηση ρευστών κεφαλαίων.
Τιτλοποιήσεις. Eνα στεγαστικό δάνειο δίνει στην τράπεζα που το έχει εκδώσει εισόδημα (τόκοι), όμως δεν προσφέρει καμία ρευστότητα. Aλλά αν μαζέψει πολλά δάνεια και με αυτά ως εγγύηση εκδώσει ομολογίες, θα αποκτήσει νέα ρευστότητα. Αρκεί όλα τα δάνεια που «περιέχει» ο τίτλος να εξυπηρετούνται ανελλιπώς. Τα τιτλοποιημένα δάνεια των αμερικανικών τραπεζών κατέπεσαν όταν έσκασε η «φούσκα». Τα αντίστοιχα ελληνικά παραμένουν «όρθια», αλλά με σπουδαίο κούρεμα. Oχι τόσο επειδή δεν πληρώνουν οι δανειολήπτες, αλλά επειδή κινδυνεύει να μην πληρώσει η Ελλάδα.
Τρόικα. Φιλικός προσδιορισμός των εκπροσώπων των τριών οργανισμών που ασκούν την εποπτεία επί της ελληνικής οικονομικής πολιτικής, στο πλαίσιο του Μνημονίου δανειακής διευκόλυνσης. Επικεφαλής είναι ο Πολ Τόμσεν, αναπληρωτής διευθυντής του Ευρωπαϊκού Τμήματος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Μέλη ο Σερβάζ Ντερούζ, αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ο Κλάους Μαζούχ, στέλεχος της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών Εξελίξεων της ΕΚΤ.
Πηγή:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου